Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

BATIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif
çuxura düşmüş, derine düş-müş, çökmüş. Batıq ordlar. Batıq göz.
- [Fermanın] sinəsi batıq, sifəti saralıb, çiyinləri qalxıb. Ə.Haqverdiyev. [Rüstem:] Qoy onun [Nübarın] o quyuya düşmüş batıq gözləri lap kəlləsinə çıxsın. S.Rehimov.
Zedelenme ve s. neticesinde bir terefi batmış, çökmüş, çökeklik emele gelmiş. Böyrü batıq vedrə. Yanı batıq cam.
Asta-nada tüstülənir böyrü batıq samovar. S.Rüstem. // İs. mənasında. Bir qeder batmış, çökmüş, çuxura düşmüş yer. Vedrənin batığı. Ordun batığı.
Boğuq, batmış. Batıq səs.
Qoy hələ Salman çəksin,
deyə Aslan yarımçıq və batıq bir səslə Qulam müəllimə cavab verdi. S.Rehimov. [Ərbabın] batıq səsi eşidildi.
Mir Celal.
Bulaşıq, bulaşmış, çirkli, bir şeye bat-
mış. Batıq qab. Batıq boşqab.

BATIQLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Batıq, çökük, batmış şe-yin halı.
Bulaşıq, bulaşmış şeyin halı.

BATIRILMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Batırılmaq"dan f.is.

BATIRILMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Batırmaq"dan məch.

BATIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Sancmaq, girdirmek, soxmaq, keçirmek, daxil etmek (ucu iti şeyi). İynə batırmaq. Sancaq batırmaq.
Qerq etmek, suyun dibine çökdürmek, cumdurmaq. Qayığı az qala çevirib batır-mışdı.
Mehv etmek, yox etmek, zay etmek, puç etmek, itirmek. Var-yoxunu batırmaq.
- [Ərbab:] Qorxuram ki, mayanı batırasan. Mir Celal. // məc. ölmesine, qırılmasına, te-lef olmasına sebeb olmaq. Bütün mal-qaranı batırdı. Düşmən bu döyüşdə bütün qalan qoşunlarını batırdı.
Mayenin içerisine soxmaq, islatmaq, yaş etmek, hopdurmaq. çörəyi bala batırıb yemək.
Bulamaq, bulaşdırmaq, lekelemek, çirklendirmek. üst-başını batırmaq. Ayaq-qabılarını palçığa batırmaq.
Bir sıra isimlere qoşularaq, mürekkeb feil ve ifadeler düzeldilir; mes.: ad batır-maq, başını batırmaq.

BATIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Batma. [Vaqif:] Günəşin çıxışı ilə batışı gözəl olur, günorta yerində olanda ona heç baxan da olmur. çemenzeminli.

BATIL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.] köhn.
Yalan, esilsiz, doğru olmayan, heqiqete uyğun olmayan. Batil fikir. // İs. menasında. Madam ki, xalq elm səbəbi ilə haqq ilə batilə fərq verməyə qabil deyil, gündə bir şeyx
. çıxacaq, aləmə fitnə salacaq
. və bədbəxt edəcək. M.F.Axundzade. Biz burada istər Bab, istərsə Bəhanın anadan alim doğulduqları iddiasının batil olduğunu təyin etdik. M.S.Ordubadi. □ Batil eləmək (etmək)
puça çıxarmaq, heçe çıxarmaq, heç elemek, batırmaq. Mən gözlərimə inana bilmirəm, bu imarət kimindir, burada tikilibdir? Bu mənim imarətimi batil elədi. (Nağıl). Hər-dənbir zurnanın səsi ucalıb, özgə səslərin hamısını batil eləyirdi. C.Memmedquluzade.
Dine göre doğru olmayan, dinin tele-blerini ve gösterişlerini, hökmünü, şertle-rini pozan (iş, hereket ve s.). Dayım namaz-da olanda çün danışa bilməzdi ki, namazım batil olmasın. C.Memmedquluzade. [Salma-nov:] Sən nə danışırsan, ay oğul, məni günaha batırıb ibadətimi batilmi eləmək istəyirsən? M.Hüseyn.

BATIN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Daxil, iç, iç üz (zahir ziddi). Zahida, gəl soyunaq bir kərə palta-rımızı; çıxaraq zahirə batindəki əfkarımızı. M.Ə.Sabir. Batinin əksidir fəqət zahir. H.Cavid. Zahirən çox sadəlövh görünən bu qızın batində bu qədər hiyləgər olduğuna Əlyarov heç vəchlə inana bilmirdi. M.Hüseyn. // Gizli. [Ferraşbaşı:] Bəli, batində o da Ağa Mərdanın şəriki imiş! M.F.Axundzade. Bir qismi də batində dinsiz, amma zahirdə özlə-rini camaatın nəzərində dindar qələmə verən oxumuşlarımızdır. C.Memmedquluzade.

BATINƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.] Daxilen, içden, ürekden. Mən batinən çox məmnun qaldım və hətta haqqından savayı bir abbası da artıq verdim. C.Memmedquluzade. [Erkek Tükezban] batinən ağıllı bir türk qadınıdır. B.Talıblı.

BÄTINI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.] Daxili, iç (zahiri ziddi). Bu adamın zahiri quruluşu kimi, batini həyatının da çox maraqlı olduğunu onun [Əzim dayının] hər sözündən, hər hərəkə-tindən anlamaq olurdu. A.Şaiq. // Menevi.

BATIST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] Nazik ve bir qeder parlaq pambıq parça növü.

BATQI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Zelzele neticesinde yerde ve dağlarda emele gelen batıqlıq, çöküntü.
Alverde ve s.-de itki, ziyan, zerer.
Denizde ve s.-de batmış gemi ve s.
BATQIN sif
Batmış, çökmüş, çökek,
çuxura düşmüş. Qubernator, adı çəkildiyindən batqın gözlərini bir çocuq sevinci ilə parıl-dadan Cəfər əmidən:
Siz necəsiniz?
[deye soruşdu] H.Nezerli. // çuxur, derin yer.
Batıq, batmış (ses).
məh. İtmiş, adı ve nişanı qalmamış. Adı
batqın. □ Batqına düşmək
vaxtında gelib
çıxmamaq.
məh. İflas etmiş, müflis.

BATQINLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. çökek ve batmış şeyin
halı; çökeklik, batıqlıq. // çuxurluq, derinlik.

BATMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Batmaq"dan f.is.

BATMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Şiş terefi ile bir yere san-cılmaq, girmek, soxulmaq (ucu iti şeyler haqqında). Ayağıma mıx batdı. Barmağıma iynə batdı.
Tikan olub ayağa batınca, gül ol yaxaya sancıl. (Ata. sözü). // məc. Batan kimi, giren kimi hiss olunmaq; sancmaq. Gözümə elə bil bir şey batır. Qulağıma sanki bir şey batıb.
Müctəhidzadənin bu sözləri sanki iynə olub ürəyimə batdı. M.S.Ordubadi.
Suyun dibine dalmaq, cummaq, düş-mek. Suya batıb çıxmaq. Dalğıc suya batıb gözdən itdi. Ağac sudan yüngül olduğu üçün batmır. Vedrə suyun dibinə batdı. // Qerq olmaq, suda boğulmaq. Barkas tufana düşdü və dərhal batdı. Balıqçıların hamısını qur-tardılar, amma balıqları batdı. // Yapışan, özlü, qeliz, qatı bir şeyin içine girib çıxma-maq. Araba getmədi əsla qabağa; Deyəsən batmış idi bir batağa. A.Sehhet. // məc. dan.
Bir şeyin heddinden artıq çoxluğunu gös-terir. İşin içində batmaq. Kağızların içində batmışam, çıxa bilmirəm. Borca batmaq.
örtülmek, bir şeyin altında, yaxud ara-
sında qalıb görünmemek, görünmez hala
gelmek, itmek. Taxıl o qədər hündürdür ki,
adam arasında batır. Xırda daxmalar meşə-
nin içində batıb gedir.
Yaylaq deyib ellər
dağa köçəndə; Gül-çiçəyə tamam batar o
dağlar. H.K.Sanılı. Bütün kainat qar altında
batmış kimi idi. Mir Celal. Dağüstü şəhəri
qaranlıq içində batıb gedirdi. S.Rehimov.
Qürub etmek, gözden itmek. Gün batdı.
[Dost] sənə cavab vermədən əvvəl səndən soruşur ki, günəş saat neçədə batır. M.F.Axundzade. Axşamdır, gün batmış, şəfəq saralmış; çölə zülmət çökmüş, hava qaralmış. A.Sehhet. Günəş artıq batmaq üzrə idi. S.Rehman.
Mehv olmaq, zay olmaq, puç olmaq, heçe çıxmaq, heder getmek, yox olmaq. Bütün qoyduğum əmək batdı. Bütün günüm batdı. Onun bütün pulları batdı. // Əlden çıxmaq, itmek. [Zibeyde:] Ağa Həsənə get-məsən, bilirsənmi ki, altmış min tümən batar? M.F.Axundzade. [Necef bey:] Nə vaxt sənin məndə iki quruşun batıbdır ki, gənə batsın. Ə.Haqverdiyev. // İflas etmek, müflis olmaq, heç bir şeyi qalmamaq. // məc. ölmek, qırılmaq, telef olmaq, mehv olmaq. Bütün mal-qara batdı.
[Ocaqqulu:] Sən öl, Vəliyulla, ev yiyəsinə qalsa, adam acından batar. S.Rehimov.
Yox olmaq, yerle bir olmaq, mehv ol-maq. Zəlzələdən bütün şəhər batdı.
. İnqi-lab günlərində qarışqa yuvası kimi qay-naşan küçələr indi zəlzələdən batmış kimi susub durmuşdur. M.S.Ordubadi.
çökmek, çuxura düşmek. Ordları bat-maq. Gözləri batmaq.
Pinəçi [Seriyye xa-laya] ordları batmış, yarpaq kimi saralmış və arıqlamış Ayazı və Niyazı göstərdi. M.İbrahimov.
Əseri, izi, nişanesi qalmamaq, yox olub getmek. Adı batmaq. İzi batmaq.
Bulaşmaq, bulanmaq. Palçığa batmaq. Kağız mürəkkəbə batıbdır.
üstüm-başım qana və qanlı torpağa batmışdı. M.S.Ordu-badi. [Qehreman] alınan, bölünən və gön¬dərilmək üçün bağlanan dərs kitablarının tozuna batır. S.Rehimov. // Başdan-başa örtülmek, basmaq. Cütçü batıb qan-tərə, yer şumlayır; Şumladığı torpaqları tumlayır.
M.Ə.Sabir.
Tutulmaq. Səsi batmaq. Qulağı batmaq.
məc. dan. Qalib gelmek, üstün gel-mek, gücü çatmaq. Hətta nikolaylara batan olubsa da, fazillərin sözünü danışmağa bir kimsə cürət eləməyib. C.Memmedquluzade. □ Bata bilməmək
qalib (üstün) gele bilmemek, gücü çatmamaq. Xanın adamları həramilərə bata bilmədi. (Nağıl). Qoşun nə qədər hər tərəfdən hücum etdisə, dəlilərə bata bilmədi. "Koroğlu". [Bedel:] Bizə bu dağların arasında heç bir qüvvət bata bilməz. Ə.Haqverdiyev.
məc. Tesir etmek. Bu uşaqlara heç bir söz batmır.
Neyləyəsən, xalqa sözün bat-madı; Hiylələrin bir kəsi aldatmadı.
M.Ə.Sabir.
Bir sıra isimlere qoşularaq, mürekkeb
feiller ve müxtelif ifadeler düzeldilir; mes.:
ağlına batmaq, beynine batmaq, günaha
batmaq.
0 Batıb çıxmaq
gah görünmek, gah yox olmaq. Axşam buludlar arasında batıb çıxan ayın işığında on altı atlı
. arana doğru enməyə başladı. çemenzeminli. Batıb qal-maq məc.
çıxa bilmemek, tamamile ilişib qalmaq, çıxılmaz veziyyete düşmek.

BATMAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Azerbaycanın müxtelif yer-lerinde müxtelif ağırlıqda (əsasən 20 gir-vənkə ağırlığında) olan köhne çeki ölçüsü. [Hacı Kerim:] Bir misqal ondan bir batman misə vurur, xalis gümüş olur. M.F.Axund-zade. Əhli-xibrə qoydular qan-tarə şahi çəkdilər; Əlli batman istixani gəldi, yüz batman əti. M.Möcüz. Qazanın hər biri sözsüz dörd-beş batman düyü çıxaran qazandı. M.S.Ordubadi.
0 Ağır oturub, batman gəlmək
vüqarlı olmaq, ağır olmaq, ciddi olmaq. Ağır otur, batman gəl. (Ata. sözü). Ozünü batman hesab eləmək
özü haqqında çox böyük fikirde olmaq. [Ağa Kerim:] Rədd ol! Ədə Xalıq,
. gəl buna göstər ki, çetvərdir, özünü batman hesab eləməsin. S.Rehimov.

BATMANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Bir batman çekisinde olan; bir batman tutumunda olan; bir bat-man tutan. Batmanlıq yük. Batmanlıq qazan.
- üçüncü gün səhər açılan kimi, on bat-manlıq daş atan mancanaqlar Siyahdəhən, Şal və Soniqan məntəqələrini döyməyə baş-ladı. M.S.Ordubadi. [Şeyda:] öz unumuz-dandır; bir batmanlıq yerimiz var, onu hər il əkirik. A.Şaiq.

BATMAN-TƏRƏZİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ağır şeyleri çek-meye mexsus böyük terezi; qapan.
B a x basqıncaq.

BATMIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Batmaq"dan f.sif.
is. Söyüş, qarğış, tehqir menasında. [Senem:] Yəni batmış [Meşedi İbad] o qədər çirkindir ki, adam qorxa da bilər? ü.Hacıbeyov.

BAVƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.]: bavər etmək (qılmaq)
- inanmaq. Məcnun ilə Leylini bərabər; Gər kim deyir isə, qılma bavər. Füzuli. Gürcüs-tanda onun [qızın] nəqlinə bavər etməyib belə fərz edirdilər ki, guya o qaçıbdır və istəyirdilər ki, onu geri qaytarsınlar. M.F.Axundzade. Eviyandıyalançının,
der-lər; Ona bir kimsə etmədi bavər. M.Ə.Sabir. Ağanın xüsusi məvacibxor agentləri hər yeri dolanıb, belə xəbəri buraxırdılar və avam xalq da bu agentlərin sözlərinə bavər edirdilər. Ə.Haqverdiyev.

BAY : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif qəd. Dövletli, zengin, varlı, bey; böyük. Bay ilə yoxsul bənəm, yolçu ilə yol bənəm. Nesimi. Ey xublar içində tələti-hüsn ilə bay olan! Xetayi. Budu xahişləri kim, bax-mayıb ağü bozuna; Eyləyim həcv bayü gədavü xanı. Q.Zakir. Sənsən mahal yaraşığı; Göz görməz sənsiz işığı; Müxtəsər ki, heç aşığı; Eyləməzsən bay, qara qız. Aşıq Əlesger.

BAY : Azerbaijani Explanatory Dictionary

nida. Teeccüb, heyret, çaşqınlıq ve s. hissleri bildirir. Bay! Sən hara, bura hara! Bay! Bu kimdir? Bay, haçan gəlmisən?
- Bir az suyu [gölmeçede] araşdırmışdıq ki, Məmmədağa səsləndi:
Bay, balıq əlimə dəydi.
Hanı, hanı?
deyə mən də onun yanında axtarmağa başladım. S.S.Axundov. // Bezen tekrar şeklinde işlenir.

BAYAĞI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Ən adi, en sade, çox besit; çeynenmiş. Bayağı fikir.
Qaba, şit, leyaqetsiz. Bayağı zövq. Ba-yağı söz (ifadə).

BAYAĞILAŞDIRICI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir nezeriyyeni,
fikir ve s.-ni tehrif olunacaq derecede sade-leşdiren, qabalaşdıran, bayağı şekilde gös-teren adam. Marksizmi bayağılaşdırıcılar.

BAYAĞILAŞDIRICILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bayağılaş-dırma işi.