Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
ƏSSALAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

nida [ər.] köhn. Size salam-(lar) olsun.

ƏSTƏĞFÜR(ULLAH) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

nida [ər.] Əsil me-nası "Allahdan bağışlanmağımı isteyirem" demekdir. Bezen Azerbaycan dilinde "Allah elemesin, haşa, esla, qetiyyen, heç vaxt, heç ele şey ola bilmez, heç ele şeye razı ola bilmerem" menalarında da işlenir. Əstəğfürullah, heç kəs getməyəcək və öy-rənməyəcək, bu dərd-qüssədir məni bu hala salan.. N.Vezirov.

ƏŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Tay, beraber, misil, benzer. Yox-dur mənə göydə əş; Deyərkən, getdi sərkəş.
Ə.Cavad.
Dost, yar, hemdem, yoldaş. Mənim də var baharım; çiçəklərim, günəşim; Qəlbim, ruhum, işarım: Tapındığım şux əşim. A.Şaiq. Söylədilər səni könlümün əşi; Həqiqətmi, o da xülyamı yoxsa? S.Vurğun. Ey dostluqdan yorulmaz mənim sevimli əşim; Sənə olan eşqimi söndürmədi illər də. N.Refibeyli.

ƏŞAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "şeir" söz. cemi] Şeirler. Şairəm, çünki vəzifəm budur əşar yazım; Gördüyüm nikü bədi eyləyim izhar, yazım. M.Ə.Sabir.
.Hərəmiz bir istəkan çay içən-dən sonra
. yoldaşım Teymur mirzə yazdığı əşarından bir neçəsini bizə oxudu. C.Mem-medquluzade. Cavan Hüseyn hərdən-hər-dən; Yazır öz əşarın, dağlar! Aşıq Hüseyn.

ƏŞƏDD : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.] Şiddetli, güclü, son de-rece (çox). [Rza bey:] Əfəndilər, müsaidə-nizlə bir qaç kəlmə söz ifadəsinə əşəddi ehtiyacım vardır. ü.Hacıbeyov.

ƏŞƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] tar. Keçmişde müeyyen meqsedler üçün gelirin onda biri miqda-rında verilen vergi.

ƏŞXAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "şexs" söz. cemi] köhn. Şexsler, adamlar. Əşxas fərmayişi əmələ gətirdilər. M.F.Axundzade. Xərc edir bir para əşxas pulun bayramdə; Zəfərana, yağa, razyanaya, xaşxaşa, ətə. M.Ə.Sabir. Bizim müsəlmanlar arasında arif və qanacaqlı əş-xaslar çoxdur. N.Vezirov. Əşxasi-hökumət hamı heyran olur olsa; Hər qüvvətin üstün-də də bir qüvvət olarmış! Ə.Nezmi. □ Əşxa-si-məclis
bax əhli-məclis ("əhl"de).

ƏŞİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

nida. "A kişi" sözünün canlı dilde işlenen ixtisar şekli olub, yerine göre etinasızlıq, narazılıq, yaxud tekid ve s. hiss-leri ifade edir. Əşi, tez ol da! Əşi, mən nə bilim. Əşi, o da yoldaşdır! Əşi, qoy getsin!
[Sultan bey:] Əşi, xan ilə aş yemirəm ki, bığım yağa batar... ü.Hacıbeyov. [Hüseyn:]

Mən nə bilim, əşi, onun qolu necə olub?.. S.Rehman. [Qulu:] Əşi, o açarları bir bəri gətir. İ.Əfendiyev. [Camal:] Əşi, ay Nəbi dayı, indidən niyə toyuq təkin hinə girmisi-niz? Günün qulağı təzə batıb ki. Ə.Abasov.

ƏŞİRƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bir esilden töreyib birlikde yaşayan ve köçeri (bedevi) heyat süren aileler toplusu; qebile, oymaq. Əşirət dövrü. Ərəb əşirətləri. Əşirət şeyxi (ağası, beyi). Əşirət halında yaşayan tayfalar.
Bütün Azərbaycan xanları və əşirətlər öz atlısı ilə Marağaya və Savucbulaq ətrafına gəlmişdi. M.S.Ordubadi.

ƏŞK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] klas. Göz yaşı. Hicran ge-cəsi gəldi ki, hər qətreyi-əşkim; Pərvanə-lərə şəmi-şəbistan olacaqdır. Qövsi. Gecə-gündüz ağlamaqdan əşki-xun; Saralıb gül rəngi solubdu, gördüm. Q.Zakir. Gözümdə cari edib əşk həm rəvan, getmə! X.Natevan.

ƏŞKAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "şekl" söz. cemi] Şekil-ler, şekil. [Mesteli şah:] Xurcunu yerə qoy, ağzının bağını aç, içindən üstündə əşkal çə-kilmiş taxta parçaları çıxart. M.F.Axundzade.

ƏŞKBAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] klas. Göz yaşı töken, çox ağlayan. Yağma, canım, naleyi-biixti-yarımdan saqın; Tökmə qanım, abi-çeşmi-əşkbarımdan saqın. Füzuli. Saldı məni damə zülfün xəyalı; Məni qoydun əşkbarda, gəlmədin. Sarı Aşıq. □ Əşkbar olmaq klas.
göz yaşı tökmek, çox ağlamaq. Bir sürü cəllad əlindən əşkbar olmuş cəhan. M.Hadi.

ƏŞRAF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "şerif" söz. cemi] köhn. Əyanlar, nüfuzlu adamlar, kübarlar. Ərkani-dövlət, üləma,
. əyan və əşraf və ərbabi-mənasib otağın qabağında səf çəkib əl-əl üstə durdular. M.F.Axundzade. Bütün əşraf ikən qızın vurğunu; Bəbir xan kimsəyə ver-mədi onu. H.Cavid.

ƏŞRƏF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif [ər.] köhn. Ən şerafetli, en eziz, çox hörmetli. [Arif:] Bir fəzilətsə öldürüb ölmək; Canavar bizdən əşrəf olsa gərək. H.Cavid. Budur, Yer üzünün əşrəfi insan; Yaradır gündə bir hicranlı dastan. S.Vurğun. [Gülyanaq:] Təbiətdə mövcud olan bütün gözəlliklərin gözəli, həyatın əşrəfi olan insandır. Ə.Veliyev.

ƏŞRƏFİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. Keçmişde: beş manatlıq qızıl pul. Əşrəfi keçmişdə zinət olaraq işlənirdi.
Zərxaradan arxalıq;
Əşrəfidən yaxalıq; Bir busə ver o xaldan; Dadına çatsın xalıq. (Bayatı). [Koroğlu Qırata:] Əzəldən bilsəydim sənin halını; Əşrəfidən kəsdirərdim nalını. "Koroğlu". [Xanımın] ətəyində bir sıra əşrəfi, boy-nunda qızıllı şəvəsi vardı. çemenzeminli. // ümumiyyetle, qızıl pul. Pəri Soltan gü-lüb, Əhmədnən xudafiz eləyəndən sonra, zindandan çıxdı. Bir çəngə əşrəfi də zindan-banın ətəyinə töküb, qəmli-qəmli gəldi mənzilinə. (Nağıl).

ƏŞRƏFİLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Bezek üçün eşrefi taxıl-mış, eşrefi asılmış. Ətəyi əşrəfili paltar.
Ucu əşrəfili bulud kimi saç; Dal gərdəndə hər hörüyü bir qolac. M.P.Vaqif.

ƏŞSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Tayı, beraberi, misli olmayan.
Dostu, yaxın adamı, hemdemi olma-yan; tek.

ƏŞSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Tayı, beraberi, misli ol-mama.
Dostu, hemdemi olmama; teklik.

ƏŞYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "şey" söz. cemi]
Şeyler. Ev əşyası.
Nişandan toya qədər qız evi qıza veriləsi cehiz əşyasını tədarük etməklə məşğul olur. R.Əfendiyev. Məsmənin otağı ev əşyasından tamamilə boş imiş. S.Hüseyn. Səttarxan Tehrana köçdükdə ev əşyasını aparmamışdı. M.S.Ordubadi. [Qadir] bütün süslü-bəzəkli əşyasını bir boğçaya bağladı və hamamçıya tapşırdı. H.Sarabski.
fəls. Hiss orqanları terefinden qavra-nılan her hansı bir konkret maddi hadise, şey, obyekt. Əşya ilə onu ifadə edən söz arasında əlaqə.
[Divane:] Məncə həm mahiyyəti-əşya bütün; Başqa rəng almaq-dadır guya bu gün. H.Cavid.
0 Əşyayi-dəlil hüq.
müttehimin günah-kar olub-olmadığını sübut eden her hansı bir şey, maddi sübut. Məhkəməyə əşyayi-dəlil təqdim etmək.

ƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Canlıların bedeninde sümükle deri arasındakı madde; ezele toxumalarının adi adı. // Heyvan ve insan bedeninin yum-şaq hissesi. Əti sümükdən ayırmaq.
Kesilmiş heyvan bedeninin xöreye iş-lenen qismi. Qoyun əti. Toyuq əti. Mal əti. Bişmiş ət. çiy ət.
.Əti, çörəyi, qəndi bizə birə-iki qiymətə satırlar. C.Memmedqulu-zade. Ət almır, arvaddan küftə istəyir;
Olmayanda tutur toy, bizim kişi. Aşıq Hüseyn. □ Ət baltası
et doğramaq üçün balta. Ət daşı
üstünde et döymek üçün berk daş. Ət döymək
etin sümüksüz qismini xırda-xırda doğramaq. Ət taxtası
üstünde et döyülen ve ya doğranan girde ve ya dördkünc qalın ve berk taxta. Ulfət yerdə oturub ət taxtasını təmizləyirdi. Mir Celal.
Beden, vücud, endam menasında. Ətindən elə bil kəsdilər. Güllə ətə dəydi.
[Ferec:] Bu ət, bu əndam mənim başıma lap bəla oldu. H.Arif.
Meyvenin qabığı altında olan yemeli yumşaq hissesi. Almanın əti. Şaftalının əti.
0 Ət asmaq
bişmek (qaynamaq) üçün eti qazanda od üstüne qoymaq. Ət basmaq
çox kökelmek, etlenmek. [Firidun] uzun-boylu, canlı və bütün boynunu ət basmış Hikmət İsfahanini diqqətlə süzdü. M.İbrahi-mov. Ət gəlmək
bedenin yaralanmış yeri-nin üstü etle örtülmek, sağalmaq, yarası qa-panmaq. Ət tökmək
çox arıqlamaq. Ətdən düşmək
arıqlamaq, zeiflemek. Ətdən-qandan olmaq
çox arıqlamaq, zeiflemek. Ətə dönmək
süstleşmek, keyleşmek, atilleşmek, hereket ede bilmeyecek bir hala gelmek. Ətə gəlmək
bir qeder kö-kelmek. Ətə gətirmək
kökeltmek. Ətə-cana (ətə-qana) dolmaq
bir qeder kökelmek, yaxşılaşmaq, sağlamlaşmaq.
.Səkinə otuz yaşına çatmışdı, ətə-cana dolmuş, gözəlləşmiş, gərdənli bir qadın olmuşdu. M.İbrahimov. [Tahir] son illərdə ətə-qana dolmuşdu. M.Hüseyn. Ətə-cana gəlmək
bax ətə-qana dolmaq. Nurəd-din kəndə gələndən sonra, bir ayın ərzində tanımaq olmurdu. Ətə-cana gəlib üzü lalə kimi qızarmışdı. S.S.Axundov. İnsafsız qurd gülə-gülə; Dedi sevinə-sevinə:
Bu uşaqlar kökəlsinlər; Ətə-cana gəlsinlər. M.Dilbazi. Ətə-cana (ətə-qana) gətirmək
bir qeder kökeltmek, sağlamlaşdırmaq, canlandırmaq. Əti çimçişmək
1) iyrenmek, çiyrenmek. [Əşrefin] əti çimçişdi, bu rütubətli zirzəmi-də qalmağı şəninə sığışdırmadı, ayağa du-rub qapını sındırmaq və birbaş yataqxanaya yollanmaq istədi. İ.Şıxlı; 2) ürpermek. Ya-ğışın suyu [Seymurun] boynuna, bədəninə süzüldü, əti çimçişdi. İ.Melikzade. Əti tökülmək
1) arıqlamaq, zeiflemek; 2) xo-şagelmez bir iş, hereket ve s. qarşısında özünde iyrenclik, xecalet hissi duymaq. O danışanda adamın əti tökülür. Əti ürpər-mək
qorxmaqdan, hürkmekden ve s. Hisslerden tükleri qabarıb biz-biz durmaq, dehşete gelmek. Həmzənin əti ürpərdi, vücudu titrəyib lərzəyə gəldi. Gözləri ala-qara çaldı. Ə.Veliyev. Ətimi (ətimizi) tökmə!
utandırma! xecalet verme!
.İndi, bu saat bizim övrətlərimiz evdə oturub saqqız çeynəyirlər. Onlar bizim sözümüzü başa düşməyəcəklər və bizə belə cavab ve-rəcəklər: "Sən allah, a kişi, ətimizi tökmə!" C.Memmedquluzade. Ətin tökülsün!
utan! xecalet çek! heyan olsun! Ətini kəsmək (didmək)
çox eziyyet vermek, çox incitmek. [Əbdül:] Vallah, o qədər yanmışam ki, istəyirəm [Gülnisenin] ətini didəm. C.Cabbarlı. Fatı birdən ətini kəsir-lərmiş kimi fasiləsiz qışqırdı. Ə.Abasov. Ətlə dırnaq arasına girmək
bir-birine çox yaxın olan adamların işine qarışmaq. Ətini şişə çəkmək
çox incitmek, çox eziyyet vermek. [Mahmud bey:] Başına and olsun, əlimə düşə; Mən onun ətini çəkə-rəm şişə. S.Rüstem. Bir köynək ət tökmək
bax köynək-köynək ət tökmək. Tey-mur saqi olmaq istəmədiyini deyənəcən bir köynək ət tökdü. M.Hüseyn. Köynək-köy-nək ət tökmək
son derece utanmaq, xecalet çekmek. Əziz Gülsabahın eşqini soyuq səngərlərdə qönçə halında saxlayıb qaytardığını Bayram kişi biləndə köynək-köynək ət tökməli idi. Ə.Veliyev.

ƏTA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Verme, veriş. // Bağış-lanma. Kiçikdən xəta, böyükdən əta. (Ata. sözü). □ Əta etmək (eləmək)
bağışla-maq. Təmir üçün etdi çox ətalər; Tədric ilə qıldı çox binalər. Füzuli. [Mirze:] Amma ağa-dan [xahişim] budur, əgər iltifatınız olsa, bən-dəyə biryabı əta eləyəsiniz. Ə.Haqverdiyev.

ƏTALƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Hereketsizlik, fealiy-yetsizlik, süstlük, boş durma; tenbellik. Hə-vəs sövq eylər insanı həyatə; Ətalət cəlb edər şəxsi məmatə. M.Ə.Sabir. Qəlyan xorulda-dıqca yuxuya bənzər qəribə bir ətalət [Hik-met İsfahaninin] bütün bədənini bürüyürdü. M.İbrahimov. İsti və bürkü adamlarda tən-

bəllik, ətalət əmələ gətirmiş və onlar harada isə gizlənmişdilər. S.Rehman. □ Ətalət bas-maq
tenbellik basmaq, işlemeye, hereket etmeye hevesi olmamaq, tenbellik etmek.

ƏTALƏTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Hereketsiz, fealiyyet-siz, süst; tenbel. [Uzundere] əski Şərqin tə-ləsmək bilməyən ətalətli ruhunu özündə saxladığı üçün maraqsız deyildi. S.Hüseyn.
fiz. Hereketde olan cismin xarici tesir olmadan öz müntezem hereketini, süku-netde olan cismin ise öz sükunetini saxlama xassesi; inersiya. Ətalət qanunu.

ƏTBALA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax ətcəbala. Ətbala qaran-quş.
Uşaqlıq həyatı! Ətbala quş qanadlar altında pərvəriş tapan kimi, sən də isti ana qucağına sığınır, bütün dünyanın səadətini bu doğma yuvada tapırsan. Mir Celal.

ƏTBAŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dan. Ağılsız, gec anlayan, gec başa düşen; kütbeyin.