Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
İNTƏHASI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ara s. Axırı, qurtaranı, neha-yet, xülase.
.Intəhası, iki-üç saat vaxt kifa-yətdir. C.Memmedquluzade. Intəhası, dava var uzun olur, qısa olur, sənə yaxın, ya uzaq olur. Mir Celal. [Daşdemir:] Allah eləmə¬sin, ay Sərvinaz nənə, intəhası, mən burda az oluram, yaylaqdan yeni gəlmişəm. B.Bayramov.

İNTƏHASIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Sonu, axırı olmayan, ne-hayetsiz, sonsuz. Bir gecə azarın intəhasız şiddətində şeyx gördü ki, qapı açıldı və Gül-süm daxil olub qapının arasında dayandı. Ə.Haqverdiyev. [Qarı:] Əhməd qızını intə-hasız, hədsiz-hesabsız sevibdir. A.Divan-beyoğlu. Sirvan düzü intəhasız bir dəniz kimi görünürdü. Ə.Veliyev.

İNTƏHASIZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Sonsuzluq, nehayet-sizlik; sonu, axırı olmama. [Nuriyyeye] elə gəlirdi ki, dünyada zaman, məkan deyilən şey yoxdur, bizim əqlimizin dərk edə biləcə-yi əbədi bir boşluq, bir intəhasızlıq var. İ.Əfendiyev.

İNTİBA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bir şeyin zehinde burax-dığı iz, teessürat. Məryəm Bakıdan gəldiyi bir neçə gün müddətində gəzib tanış olduğu yerlərdən aldığı ilk intibaları xatırlayır(dı). M.Hüseyn. Cabbarlının əsərlərini oxuyar-kən və ya onlara tamaşa edərkən bizdə nə qədər xoş və gözəl hisslər, fikirlər, yeni inti-balar artır. M.Arif.

İNTİBAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Oyanış, oyanma, can-lanma, dirçelme, yeniden yükseliş. Azər-baycan ədəbiyyatının intibah dövrü. Milli intibah yolu.
◊ İntibah dövrü tar.
XV-XVI esrlerde Avropada elm ve incesenetin çiçeklenmesi dövrü. XVI əsrin axırıncı on ilində, intibah dövrünün sonunda Italiyada meydana gəl-miş ilk opera əsərləri üçün müəlliflər xüsusi instrumental müqəddimə bəstələməzdilər.
Ə.Bedelbeyli.

İNTİBAHNAMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. intibah ve fars. name] Tebliği mezmunda olub, ekseren gizli çap edilerek kütleler arasında yayılan vereqe; beyanname. Inqilabi intibahnamə.
Nəsir
. bolşevik intibahnaməsi çap etdiyi üçün həbsxanada yatırdı. S.Hüseyn.
.Inti-bahnamələr
. çar hakimiyyətinə, burjuazi-yaya qarşı mübarizəyə qalxmış fəhlə sinfi-nin iradəsini
. möhkəmlədirdi. M.Hüseyn. [Demir Ataşa:] Gətirdiyim intibahnamələri
. yayaq, camaat öz firqəsinin səsini eşitsin. Ə.Veliyev.

İNTİHA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax intəha. Əmaninin dilrü-bası; Əzəldən rəhnüması; Intihayi-müddəası;

Sənsən canımın cananı. Əmani. [Xace] qə-ziyyəni ibtidadan intihayədək Yusif şaha nəql etdi. M.F.Axundzade.

İNTİHAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] özünü öldürme. [Ze-mane]
. o qədər o biçarəni əzdi ki, axırda onu ya intihara, ya qara torpaq altına gir-məyə məcbur etdi. C.Cabbarlı. Indi onun si-masında intihara qərar vermiş kimi küt bir durğunluq vardı. Mir Celal. □ İntihar et-mək
özünü öldürmek. Yar-yoldaşların-dan ar edəcək; Bəlkə axırda intihar edəcək. A.Sehhet. [Zeynal:] Mən intihar etmək ərə-fəsindəyəm. S.Hüseyn. [Münevver:] Mənim əməlim yarımçıq qaldığı üçün dünyada qal-mağı istəmirəm, bu dərdlər məni öldürəcək-dir, yainki intihar edəcəyəm. M.S.Ordubadi.

İNTİXAB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Seçme, seçib ayırma. [Qoca:]
.Hökmdar intixabında da atanın iştirakı və meyli təqdis olunardı. çemenze-minli. [Semire:] Məni bu saat ən çox həyə-canlandıran başqa bir şeydir: müvazinətini itirib, intixabında yanılmayasan. M.Hüseyn. □ İntixab etmək (eləmək)
seçmek. [Ce-mile] özünə həyat yoldaşı intixab etmək ərəfəsində idi. S.Hüseyn. C.Məmmədqulu-zadə böyük rus komedioqrafını şüurlu ola-raq özünə müəllim intixab etmişdi. M.İbra-himov. İntixab olunmaq (edilmək)
se-çilmek. Bəzi də, heç bir sənətin sahibi ol-mayıb, camaat arasında gəzən və camaat içində bəzi məmuriyyətlərə intixab olunmaq axtaran şəxslərdir. C.Memmedquluzade. Nümayəndələr intixab olunduğu zaman Fəxrəddin də nümayəndə heyətinin sədri seçildi. M.S.Ordubadi.

İNTİQAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir yerden başqa yere keçme, yerini deyişme. □ İntiqal et-mək
köçmek, başqa yere keçmek, yerini deyişmek. [çopo:] Zatən ənənə nəsillərdən intiqal etmiş kollektiv bir ağıl deyilmi? çemenzeminli.
Mexanizmlerde: açma emeliyyatını yerine yetiren xüsusi qurğu.

İNTİQAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] özüne pislik edene pislik etme arzusu ve işi; qisas, qisas alma, heyif alma, eveze evez; öc. [İsmet:] Ah, fə-qət intiqam dilərsə Orxan; Ismət xoşbəxt ikən olur bağrı qan. H.Cavid. Eşqin intiqa-mı yaşar hər zaman.. S.Vurğun. Bu ki faciə¬dir... faciəmizi; Niyə çevirmirik intiqama biz? B.Vahabzade. □ İntiqam almaq (çəkmək)
heyfini almaq. [Molla Xelil] aradığını bulmuş, müəllimdən yaxşı intiqam alacaqdı. S.Hüseyn. [Şeyda:] Inan ki, əfv etmək intiqam almaqdan daha müdhişdir. H.Cavid. [Ovçu anasına:] Mövhumat çən-gəlində mənə olan sevgilimin intiqamını al-malıyam. Ə.Memmedxanlı. İntiqamını yer-də qoymamaq
intiqamını almaq, evezini çıxmaq.

İNTİM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] kit.
Deruni, içden gelen, semimi. Intim lirika yenə qüvvətli vətənpər-vərlik motivləri ilə çarpazlaşır. M.Hüseyn. Füzulinin intim duyğuları tərənnüm edən şeirlərində də, lirikasında da zəmanəsinin ruhu, fəlsəfəsi, əxlaqi görüşü və təsəvvürləri əks etmişdir. M.İbrahimov.
Gizli, mehremane. [Tahire] elə gəlirdi ki, sevgilisi öz narazılığını yalnız intim bir şəraitdə söyləyəcək və Tahirdən ciddi bir haqq-hesab almamış əl çəkməyəcək. M.Hüseyn.

İNTİŞAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Yayma, yayılma. Amma [ne] hasil mənim bu yazdığım mətalibdən ki, onların intişarı mümkün deyil. M.F.Axund-zade. // Neşr olunma, çıxma, çap edilme. "MollaNəsrəddin"məcmuəsi
cı ildən intişara başladı. □ İntişar etdirmək
yay-maq. Əjdərlə
. bu çap olunmuş ədəbiyyatı intişar etdirmək işində əsas rolu oynayırdı. S.Rehman. İntişar etmək
yayılmaq. Əziz balalar!
.Məktəb vasitəsilə öyrəndigimiz elmləri, fənləri insanlar arasında intişar et-mək fikrində bulunduq. N.Nerimanov. Onun [akasiyanın] açmış ağ çiçəklərindən xoş bir iy intişar edirdi. S.Hüseyn. Xalq musiqiya-radıcılığının ən çox intişar edən janrı mah-nılardır. Ə.Bedelbeyli.

İNTİZAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Nizam ve qayda, se-liqe, tertib. [Yemek odasında] evini və ailə-sini sevən bir qadın intizam və səliqəsi mü-şahidə edilirdi. S.Hüseyn. [Oğlan:] Bizim evimizdə intizam və ölçü altına girə biləcək heç bir şey yoxdur. M.S.Ordubadi. □ İnti-zama salmaq
nizama salmaq, qaydaya sal-maq, seliqeye salmaq.
Her hansı bir kollektivin bütün üzvle-rinin tabe olması mecburi olan möhkem qayda, qanun; nizam. Əmək intizamı. Hərbi intizam. Süurlu intizam tərbiyəsində inan-dırma üsulu böyük rol oynayır.
.Məktəb öz intizamı, dərs keyfiyyəti, ictimai, faydalı işləri ilə şöhrət qazanmağa başladı. S.Rehi-mov. [Müellim Fermana dedi:] Əgər or-duya alınan gənclər sizin kimi düşünsə, or-duda intizam ola bilərmi? Ə.Sadıq. □ İn-tizama salmaq
nizam ve intizama tabe etmek. [çopo:] Bunları [iskitleri] yalnız igid bir sərkərdə intizama sala bilər. çemen-zeminli.

İNTİZAMLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İntizama ciddi suretde riayet eden, qayda ve qanuna emel eden. Intizamlı şagird. Intizamlı işçi. Intizamlı döyüşçü.

İNTİZAMLILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İntizamlı olma, nizam ve intizamı gözleme.

İNTİZAMSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
İntizama, qayda-qa-nuna riayet etmeyen. Intizamsız işçi. Inti-zamsız şagird.
[Qoşqar:] Bilirsiniz ki, mən intizamsız adam deyiləm.. İ.Hüseynov.
Qayda-qanunsuz, tertibsiz, nizamsız, pozuq, qarmaqarışıq. Intizamsız qoşun.

İNTİZAMSIZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Nizam ve intiza-mın olmadığı hal, nizam ve intizama riayet etmeme. Ən geridə qalan bu bölüyün zəif cəhətləri intizamsızlıq, qeyri-mütəşəkkillikdir.
Qarmaqarışıqlıq, tertibsizlik, seliqe-sizlik, nizam ve qayda olmaması.

İNTİZAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Hesret içerisinde göz-leme, sebirsizlikle gözleme. Neçə rəfiqi-müvafiqlə əlləşib içə mey; Nə kəsri-məclisi-meydən, nə intizarı ola. S.Ə.Şirvani. On beş gün ayrılıq on beş il keçdi; öldürdü intizar, gözüm yoldadır. Ə.Cavad. Intizar və səbir-sizlik yenidən başlandı. Qantemir. Qurtardı həsrət də, xoş intizar da. B.Vahabzade. □ İntizar çəkmək
bax intizar qalmaq. Aşıq saza nə qaldı? Ərzəm yazana qaldı; Bülbül intizar çəkər; Görək yaza nə qaldı? (Bayatı). Tülui-mahtab üçün çəkərdim; Də-madəmdən gecə çox intizarı. Əmani. Adam-lar bu saat nəsə bir şey olacaq gümanı ilə intizar çəkirdilər. Mir Celal. // Gözlemek. Dağlara çıxmağa həkim qoymayır; Intizar çəkməsin dağ çiçəkləri. N.Refibeyli. İnti-zar qalmaq
nigaran olmaq, nigarançılıqla gözlemek. [Sara Behrama:] Bilmirsənmi ki, əmin qızı sənsiz darıxır, həm də intizar qal-mışdım. C.Cabbarlı. İntizar qoymaq
göz-lemeye mecbur etmek, nigaran qoymaq, gözletmek. Zülfün tök belə, dilbər; Tumar çək telə, dilbər; Yetər intizar qoydun; Dolan gəl belə, dilbər. (Bayatı). Dedin ki, qoyma-ram aləmdə intizar səni. S.Ə.Şirvani. İnti-zar olmaq
bax intizar qalmaq. Oldular intizar bir saat yarım. H.K.Sanılı. İntizara yetməmək
intizarını çekdiyini göre bil-memek. ölürəm qəlbimdə yar nişanası; Gözüm yolda intizara yetmədi. Aşıq Əles-ger. İntizardan qurtarmaq
nigarançılıq-dan qurtarmaq, arzusu yerine yetmek, ra-hatlanmaq. Bayatı səsi içəri dolanda Pərşan intizardan qurtarmış kimi dərindən sinəsini ötürdü. M.İbrahimov. İntizarında qalmaq intizarını çəkmək
birini hesretle, yaxud nigarançılıqla gözlemek. [Leyla:] Bütün gün intizarında, gözüm həsrətdə qalmışdım. ü.Hacıbeyov. [Sultan:] Dünyada şad xəbə-rin intizarını çəkməkdən böyük zövq ola bil-məz, qardaşoğlu! İ.Hüseynov.

İNTİZARÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Sebirsizlikle gözleme, intizar çekme, gözü yolda qalma; nigarançılıq.

İNTİZARLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. şair. Hesretli, nigaran, intizarla dolu, intizar ifade eden. Göyərib bağça, nanə; Bağ nanə, bağça nanə; Inti-zarlı gözlərim; Doyunca bax cananə! (Ba-yatı). Məsmə arvadın başında intizarlı fikir-lər bir-birini təqib edirdi. Mir Celal. Inti-zarlı dəqiqələr zindandan ağır, illərdən uzun olsa da, başa çatırdı. B.Bayramov.

İNTONÄSİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] dilç.
Ses tonunun ucalıb-alçalması; ton, teleffüz xüsusiyyeti.
Musiqi aletinde çalarken, yaxud oxuyar-ken tonun düzgün ve ya yanlış seslenmesi.

İNTRİQA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.]
Bir meqsede (adeten pis meqsede) yetmek üçün elaltından görülen iş; hiyle, fitne. Intriqa aparmaq. Intriqa qurbanı.
.Təbriz şəhəri irticanın və siyasi intriqaların mərkəzinə çevrildi. M.S.Orduba-di. [Telebe:] Bir də, mən intriqa bilən adam deyiləm.. Qantemir. [Yusif:] Deyirlər, səd-rin əleyhinə intriqa düzəldirsən. B.Bayramov.
ədəb. Roman ve ya dramda esas hadi-selerin çox dolaşıqlığı ve gerginliyi cehet-den ferqlenen süiet xetti, mövzunun düyünü.

İNTRİQÄN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

İNTRİQAçI is. İntriqa ile meşğul olan adam. Intriqanın biridir.

İNTUİSİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.]
Bir şeyin mahiyye-tini inceden-inceye duyma qabiliyyeti; duyğu.
Felsefede: varlığı tecrübe ve mentiqi neticelerin kömeyi ile deyil, bilavasite anla-ma, derk etme qabiliyyeti. Intuisiyanın psi-xoloji mexanizmi. Spinozanın fəlsəfəsində intuisiya böyük yer tutur.