تورکجه تورکجه

ارک سؤزلویونده قیساتمالار : تورکجه تورکجه

[آد]--(فا: اختصارات) آ: آد، ایسیم (فا: اسم) noun--آتاسؤزو: آتالار سؤزو، ضرب المثل.--آنادولو: چوْخراق آنادولو تورکجه سینده ایشله نن کلمه، (کلمه مرسوم درترکی آناطولی).--آ-ی: آشاغی-یوُخاری، کند آدلاریندا آشاغی کند و یوُخاری کنده اشارتدیر (فا: سفلی/علیا).--ا.م: ا م (فا: اسم مصدر از فعل...) (فقط در معانی فارسی بکار میرود).--اآ: اؤزل آد، یئر(کند، داغ، چای)، حکومت، بوْی، ویا شخص¬آدی،خاص-ایسیم(فا:اسم¬خاص).proper noun--اا/ائتد: ائتدیرگن ائیلم، اجبار فعل، سببی فعل (فا: فعل سببی). Causative verb‏--اسکی: اسکی کلمه، گئچمیشده ایشله نن و ایندی ایشلک اولمایان کلمه.--این: اینگیلیزجه (فا: انگلیسی).--ب: گونباتان طرف، باتی، غرب(فا:غرب).--با:باغلاج، باغلاییجی¬سؤز(فا:حروف-ربط). conjunction--بل: بلسیز ائیلم، مجهول فعل، ائدیلگن (فا: فعل مجهول).--بوْش:بیر یئرلشیم یئرینین سکنه¬سیز اوْلماسینی گوسته¬ریر.--بی: بیتگی بیلمی (فا: گیاه شناسی). botonic--ت:دیوان¬الغات¬التورک، کاشغرلی محمودون کیتابیندا ایشلنمیش¬اولان-کلمه(فا:کلمه¬بکاررفته¬دردیوان¬لغات¬ترک)--تا: تاراما سؤزلوگونده ایشله نن کلمه (فا: کلمه بکار برده شده در لغتنامه تاراما).--تو: بیر یئرین اهالی سینین توٌرک اوْلماسینا تأکید اوٌچون ایشله نیر (البتده شهرلرین کند آدلارینی یازارکن ائتنیک اوٌچون اشاره قوْیولماسا اهالی نین توٌرک اوْلماسینا اشارت ائدیر و اوْ بیری ائتنیک¬لر قید اوْلوناجاق)، باخ: ی.تو، غ.تو.--توپلوم.ب:توپلوم بیلیمی (فا: سوْسیولوژی). sosiology--تو+کو: اهالی نین توٌرک و کوٌرد اولماسینا اشارتدیر ویا گئچمیشده بیر یئرین اهالی¬سی¬نین تورک اوْلوب سوْنرا--¬لار-بیربؤلومونون¬کوٌردلشمه¬سینه¬اشارتدیر.--تو-کو: گئچمیشده بیر یئرین اهالی¬سی¬نین تورک اوْلوب سوْنرالار کوٌردلشمه¬سینه اشارتدیر.--چوْ.آ: چوْغول آد،جمع آد (فا:اسم¬جمع). plural noun‏--ح: حضرت.--خ: تاریخی، بللی بیر تاریخی دؤنمده ایشله نن کلمه.--د: گوندوْغان طرف، دوْغو، شرق.--دا: خالق دیلینده دئییلن و یازین دا آز ایشلک اوْلان، (فا: کلمه ای محاوره ای).--دده: دده‏قوْرقود کتابیندا ایشله نن کلمه (فا: کلمه بکار برده شده در دده‏قوْرقود).
-دی:حئیوان تانیما بیلیمی، دیرگی بیلیمی(فا:جانورشناسی). zoology--دیل.‏ب: دیل بیلیمی (فا: گرامر). gramer--س: ائتگی سیز ائیلم، تاثیر سیز ائیلم، لازم فعل، دؤنوشلو فعل لرده بو حرفله نیشان وئریلیر. (بو حرف کلمه نین ایکینجی بؤلومونون ایلک حرفی اولاراق یازیلیب)، (فا: فعل لازم) intransitive--سس‏تق:یانسیما سؤز، سس تقلیدی اولان بیر کلمه(فا: کلمه تقلیدی).--سن: سنگلاخ سؤزلوگونده ایشله نن کلمه (فا: کلمه بکار برده شده در کتاب سنگلاخ).--سوُمرجه:سومردیلینده ایشلنمیش کلمه(فا:کلمه سومری).--ش: گوٌنش ایلی، شمسی ایل (فا: سال شمسی).--شع:شعر و ادبیات، آنجاق یازین دا و اؤزل لیکله دیوان شعری و ادبیاتیندا ایشله¬نن و دانیشیق دیلینده ایشلک اولمایان کلمه (فا: کلمه عمدتا به کاربرده شده در ادبیات منظوم). literature‏--ص: صفت، آدجیل.( فا: صفت) adjective--صح: صحاح العجم کتابیندا ایشله نن کلمه (فا: کلمه بکار برده شده در کتاب صحاح العجم).--ض: ضمیر،عوضلیک، آدجیل،آدلیق؟ (فا: ضمیر).--طب: ساغلیق بیلیمی(فا: طب). medicin--ظ: ظرف، قید، ائیلم جیل (فا: قید). adverb--ع: عربجه (فا: کلمه عربی).--غ.تو:اهالی¬نین¬ توٌرک اوْلماماسینا اشارت¬دیر، اهالی آیری ائتنیک قروُپلارداندیر.
-ف: فعل، ائیلم(فا: فعل).--(فا:...): بیر کلمه نین فارسجا وئریلن معنی سی (معنی داده شده به زبان فارسی).--(فا:إ): بیرکلمه نین توٌرکجه و فارسجادا عیناً بیر اوْلدوغونا اشارت ائدیر (کلمه مورد نظر در زبان ترکی و فارسی عیناً بکار برده میشوند).--فر: فرانسیزجا (فا: کلمه فرانسوی).--ف.س: سببی فعل (فا: فعل سببی از
../ فقط در معانی فارسی بکار میرود).--ف.م: مجهول فعل (فا: فعل مجهول از
../ فقط در معانی فارسی بکار میرود).--ق:قوُزئی طرف، شمال (کند موقعیتلرینی نشان وئرمک اوٌچون ایشله¬نیر).--قا:قارشیلیق¬لی¬فعل،مشارکه¬ و اوْرتاقلیق¬فعل(فا:فعل¬مشارکه).--قوْ::سونرادان قوْیما آد، اوُیدورما آد، یانلیش¬آد، قوْندارما آد (نامی که بیشتر در دوران پهلوی¬ها اشتباهاً ویا عمداً بصورت ساختگی و غیرواقعی درست شده و عمدتاً در کتابهای فارسی استفاده میشود، این علامت زمانی بکار برده میشود که در معنی ویا در شکل لغت تغییر اساسی صورت گرفته باشد).
-ک: کیلومتر.--ک.م: کیلومترمربّع.--گ: گوٌنئی طرف، جنوب.--گؤ: گؤی تورکجه ده ایشله نن کلمه (کلمه بکار برده شده در کتیبه های اورخون).--گؤی¬‏ب: گؤی بیلیمی، نجوم (آسترونومی). astronomy‏--ل: تاثیرلی ائیلم(بو حرف کلمه¬نین ایکینجی بؤلومونون
-ایلک حرفی اولاراق یازیلیب)، متعدی فعل (فا: فعل
-متعدی) transitive‏--لا: لاتینجه (فا: کلمه لاتین).
-م: میلادی ایل (فا: سال میلادی).--م.ق: میلاددان قاباق ایل (فا: سال قبل از میلاد).--مت: ساییش بیلیمی،ساییم بیلیمی، متئمتیک، ریاضی (فا: حساب، ریاضی). matematics--مج: مجازی(فا: مجازی).--مَس: مسیحی اهالی، بیر یئرلَشیم یئرینده کلدانی، آسوری و ارمنی قووملاریندان اوْلان اهالی یه اشارتدیر.--ن: اوٌنلم، ندا (فا: ندا).--هـ/ه¬ق: آیسال¬ایل، هجری ایلی(فا:سال هجری¬قمری).--ی¬تو:اهالی¬نین بیر بؤلومونون توٌرک اوْلماسینا اشارت¬دیر، «یاری تورک» (فا:ترک بودن قسمتی از اهالی).
-یئر.ب: یئر بیلیمی (فا: زمین شناسی). geology--یازار: شاعر، ادبیاتچی، تاریخچی(فا: نویسنده).--یازین: ادبیات ساحه سینده ایشله نن کلمه (فا: مربوط به ادبیات). literature‏--یاشام.ب: یاشام بیلیمی (فا: زیست شناسی). biologj--یو: یونانجا (فا: کلمه یونانی).
-*: بیر یئرلشیم یئرینین 1320 گوٌنش ایلینده نفوسو (بوُ علامت نشان وئریرکی بیلگیلر(موقعیت، نفوس، ائتنیک وضعیت) 1320جی ایله مربوط دور، آیری دؤنملره عاید اولان نفوس ساییمی آیریجا تاریخ ایله قید اولوناجاق).--×: کورد کندی، کوٌردلشمیش کند.--(...): بیر کلمه و سؤز اوچون آچیقلانان مطالب.
-/:بیر کلمه و سؤزجوکله باغلی اولاراق نئچه آیری مطلبی بیربیریندن آییران علامت؛ نئچه سئچه¬نک ویا بیربیرینه تبدیل اوْلابیلن ویا بیربیریندن تؤره¬نه¬بیلن سؤزلر.--:قیساخط»-»: بیربیرینه باغلی اوْلان ایکی¬کلمه¬نی آییرماق اوٌچون ایشله¬نیر، جمله¬یه تأکید اوٌچون اولینده قوْیولور.--: اصلی¬سؤزلری معنالاردان آییران علامت.--
اصلی کلمه¬لردن سوْنرا کروشه ایچینده یازیلان-- سؤزلر کلمه نین گرامری وضعیتینی و بیر دیله عاید-- اوْلدوغونو نشان وئریر(فا:خصوصیات گرامری و زبانی).--{‌...}:آکولاد ایچینده یازیلان سؤزلر، ائتیمولوژیک آچیقلامالاردیر (فا: توضیحات اتیمولوژیک).--،:ویرگول، مختلف سؤزلری بیربیریندن آییران علامت.
-؛:نقطه ویرگول، بیر اصلی کلمه¬یه باغلی آیری آیری مطالبی بیربیریندن آییران علامت، ائتیمولوژیک بحث لرده مختلف قایناق لارین سؤزلرینی بیربیریندن آییران علامت؛ یئر آدلاریندا فارسجا یازیلان کلمه¬لردن فرقلی اوْلاراق یئرلی اهالی دیلیندن ائشیدیلن و یازیلان سؤیله¬نیش/ بعضاً نئچه سؤیله¬نیشه راست گلنده ان دوٌزگون و چوخ دئییلن اوّلده یازیلاجاق.--«...»:بیرلغت¬و سؤزجوغون جمله ایچینده¬ایشلنمه¬سی¬اوچون وئریلن مثال و اؤرنک (فا:مثال داده شده در داخل جمله).--
اوٌست سایی، آچیقلامالاردان سوْنرا، قایناقلارا اشاره ائدیر »اؤرنک: آوار سؤزو 35جی قایناق-داندیر، اگر اوست¬سایی¬قیساخطله¬برابرآیری¬سایی¬ایله-گلریسه قایناغین صفحه¬سینه اشارت ائدیر، البتده ساییلار اراسیندا ویرقول اولورسا مختلف قایناقلارین نُمره سینی گؤستَریر (فا:اشارات¬مربوط به¬شماره در فهرست¬مآخذ).--
آلت¬سایی،بنزر سؤیله¬نیش¬لی ولی مختلف کؤک¬لره باغلی(سینونیم) لغت¬لری بیربیریندن آییریر (فا: اشارات مربوط به کلمات مشابه).--إ:
اصلی کلمه¬نی تکرار ائتمه¬مک اوٌچون ایشله¬نیر «(باباگنجه/ تپه¬إ)=(باباگنجه/ تپه باباگنجه)»؛
تورکجه¬ده ایشله¬نن کلمه عیناً فارسجادا ایشله¬نیرسه بو علامتله (فا:إ) نشان وئریله جک «آبریز abriz آیاق یوْلو (فا:إ).»؛
چای آدلاریندا،چای¬آدیلا چایین گئچدیگی کندین آدی بیر اوْلدوغوندا، اوْ آدی تکرار ائتمه¬مک اوٌچون پارانتئز ایچینده ایشله¬نیر.--b: بوْی، اوُزونلوق، چای و ایرماغین کیلومتر واحد ایله اوُزونلوغو، (فا:طول) length--km: کیلومتر.--q: چای و ایرماق دا آخان اوْرتالاما ایللیک سوُ مقداری،
-میلیون مترمکعب هر ایلده، (فا:دبی). capacity--m: متر.--s: اَییم، چای و ایرماق لاردا یوٌزده¬لیک اییم¬ه اشارت ائدیر، (فا: شیب). slope--smb: somebody--t~: to ask/ to cause somebody--آچیقلامالار:--کندآدلاری: کندآدلاری یازیلان یئرلرده، ایلکجه شهرستان و دیرناق ایچینده (بخش، کندیستان) آدی یازیلاجاق و سوْنرا کندلرین آدی و گونش 1320جی ایلده نفوسو وئریله¬جک، یئنه¬ده گره¬ییرسه تلفّظو ویا اوُیدورما آدی یازیلاجاقدیر، سؤیله نیشی اهالی دیلیندن ائشیدیلیرسه «؛» علامتیله و آیری حالدا «،» علامتیله بلیرله¬نه¬جکدیر.--داغ آدلاری: داغ آدلاری یازیلان یئرلرده، ایلکجه شهرستان و یئری گلدیکجه (بخش، کندیستان) آدی یازیلاجاق و داغ آدیندان سوْنرا دیرناق ایچینده ایلکجه داغین شهر مرکزیندن یؤن و فاصله¬سی و سوْنرادا داغ زیروه سینین یوکسکلیگی (دنیز سویه سینی معیار توتاراق) متر واحد ایله یازیلاجاق.--چای آدلاری:چای و ایرماق آدلارینی یازارکن ایلکجه آدی یازیلیر و سوْنرا دیرناق¬ایچینده چای¬ین¬کئچدیگی کند ویا تؤکولدوگو آیری چایین آدی یازیلیر و آردیجا چایین اوُزونلوغو کیلومتر واحد ایله و b علامت ایله و چایین اَییمی(شیبی) یوٌزده¬لیک مقدارلا s علامت ایله نشان وئریله¬جک،بیلگی¬وارسا ایللیک-سوُمقداریm3/sمترمکعب هرثانیه واحدینده q علامت ایله نشان وئریله جک.--
فعللردن «ق/ک» حذف¬ایله دوٌزه¬لن فعلی آدلار (اسم مصدر)، فعلله آنلامداش اوْلدوغو اوٌچون تکرار اوْلونماییب و فقط¬مستقل معنالی-اوْلدوغوندا قئیداوْلوب.--
اکلر یالنیز باش¬سؤز بؤلومونده وئریلیرکن سؤزجوکلر بؤلومونده قئید اوْلونماییبدیر.--

ارک سؤزلویونده یازی قایدالاری : تورکجه تورکجه

[آد]تورکجه کلمه‏لرین یازیلیشی: تورکجه¬نی یازماقدا، کلمه‏لرین هارادا بیرلشیب آیریلماسی و فتحه حرکه‏سینین نه¬سایاق یازیلماسی ان اؤنملی نُکته‏لردندیر، دقت اوْلونمالیدیر کی بوُ ایکی موضوع آیری آیری گؤرسنسه‏ده بیربیرلریله چوْخ یاخین ارتباط و ایلگی‏لری واردیر و بو ایکی مطلب دوٌزگون حلّ اوْلارسا دئمک اوْلار توٌرکجه‏نی یازماقدا بؤیوک چتین‏لیگی آرخادا قوْیاریق. لذا بوُ مقاله‏ده توٌرکجه الفبانی و‏سیرالاماسی‏نین تانیتیم‘یندان سوْنرا، ایلکجه بوُ ایکی مطلبه اشاره اوْلوناجاق.
-

توٌرک عرب الفباسی‏نین‏سیرالاماسی:
-عرب الفباسیندا مُعیّن دَییشیک‏لر اوْلوناراق توٌرکجه‏نی یازماغا نسبتاً اوُیقون الفبا تؤره¬نیر، بوُ الفبانین آدی توٌرک الفباسی¬--دیر، آنجاق فرقلندیرمه زامانی تورک عرب الفباسی دئییلیر و 32 حرفدن تشکیل تاپیر، البتده سسلی حرفلر »الف، و» حرفلری‏نین کؤمگیله یازیلیر و‏ سیرالامادا»آ» حرفی‏نین مجموعه ‏سینده قرار تاپیر، آشاغیدا بوُ‏سیرالاماوتورک-لاتین حرفلرله مُعادلی و همچینین سسلی حرفلرین مشخّصاتی وئریلیر.--الفبا‏سیرالاماسی (تورک عرب الفباسی):-- آ، ائـ، ا ( کلمه‏لرین اولینده: اَب- اَپ…اَو، اوْ، اؤ، اوُ، اوٌ، اه، ایْ، ای، اَی) ب، پ، ت، ث، ج، چ، ح، خ، د، ذ، ر، ز، ژ، س،ش، ص،ض، ط،ظ، ع،غ، ف،ق، ک،گ، ل، م، ن، و (کلمه اوْرتاسیندا و سوْنوندا: و، وْ، ؤ، وُ، وٌ)هـ،ی (قید ائتمه¬لی¬ییک: مختلف متن‏لرده »ایْ ı» حرفی »ایٍı » شکلینده‏ده یازیلیر ولی سُکون علامتی¬نین سئچیلمه‏سینده، اوْنون ساده¬لیگی، هامیجا تانیش اوْلدوغو و اؤزل¬لیکله هر ¬چاپ وسیله¬سی و بیلگی سایاردا راحتجه الده اولماسی مؤثرایدی).
-تورک¬لاتین¬الیفباسینین‏سیرالاماسی: Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Əə, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz,,
-

کلمه‏لرین آیری آیری یازیلماسی:--کلمه‏لرله اکلرین هارالاردا یاپیشیق‏لی و هارالاردا آیری آیری یازیلماسی تارتیشما موضوعسو اوْلاراق، اوْنلارین ظاهری گؤرونوشو، اوْخونوشو و یازیلیشی¬نین آسان و چتین‏لیگی‘ندن آسیلی دیر:---اوْخونوشو آسانلاشدیرماق اوٌچون،مُستقل معنالی کلمه‏لر اوْلدوقجا آیری یازیلمالیدیر، اؤزل‏لیکله هرکلمه اکله¬بیرلیکده-- ان چوْخو اوٌچ هجادان چوْخ اوْلمامالیدیر، و چوْخ اوْلدوغو حالدا کؤک و اک آیریشیق یازیلمالیدیر، البتده اگر اصلی کلمه چوخ هجالی اوْلورسا بیرلیکده یازیلمالیدیر، اؤرنک:
--تک و جوٌت هجالی کلمه‏لر: داغلیق، بیلمن، یازیچی، بیلیمسل، آنلاملی، چوْبانلیق،، ییْغجام لاشدیرماق.---چوْخ هجالی کلمه¬لر: گله¬نک¬سل، دَییرمان¬چی، گئتمه¬لی¬ییک، یاپیشیق-لی، شهرلی¬لشمک، یابانجی¬لاشماق.
--بیتیشدیریجی سس¬سیز حرف: بیر کلمه‏یه یاپیشان اک، بیتیشدیریجی حرفله باشلانیرسا اصلی کلمه¬دن آیری
-یازیلمالیدیر (بوُ حالت فقط »ی،یْ» حرفلریله سوْنلانان کلمه‏لره شامل اوْلور، چوٌنکو اوْبیری سسلی حرفلر ذاتاً آیریشیق یازیلیرلار »ا،و،ه» و توٌرکجه‏ده »ئـ، ئ» حرفیله سوْنلانان سؤزجوک یوْخدور)، اؤرنک: (منسوبیت اکی، 3جو غایب شخص) گمی‏سی،بیری‏سی، (تاثیر‏لیک حال) گمی‏نی، دیلی‏نی، (یییه‏لیک حال) گمی‏نین، تانری¬¬نین،کتابی‏نین، تقی یئف، (زامان اکی) یئری¬ییر، (بیرینده= بیر+ین+ده).--- اگر کلمه »یی» حرف‏لریله سوْنلانیرسا اک¬لردن آیری یازیلماغی اوْخونوشو آسانلاشدیریر »چیی‏لیک، اییی‏لیک،»، اؤزل‏لیکله اوٌچ »ی» ویا آیری حرف، یان یانا گلیرسه کلمه و اک آیری یازیلمالیدیر، البتده یان یانا یازیلماغی توصیه اوْلونور: پیی¬ین، گئتمه‏لی‏ییک، سس¬سیز،
--اؤزل آدلار و اکلرین آیری آیری یازیلماسی اوُیقونراقدیر، بو قوُرال کلمه‏لرین آیدین اوْخونوشونا سبب اوْلور، خاصّ حاللاردا کاما علامتیندن-ده یارالانماق اوْلار: تهران¬دا، تهرانا/ تهران‘ا، خوْیون/ خوْی‘ون، کتاب‘یم.---سیرا سایی¬لار عدددن سونرا سس اوُیوم یاساسینا گؤره »جی،جیْ، جوُ، جوٌ» علامتی ایله نشان وئریلیر: »3جو (اوٌچونجو)، 5جی». اوْ بیری اکلر عئیناً یوُخاریداکی قورالا گؤره یازیلاجاق »20‏نی (ییرمی‏نی)، 3 وٌ (اوٌچو)».---مرکب ویا بیله¬شیک کلمه-لرین یازیلیشی: بوُجور کلمه¬لرده اگر مرکّب کلمه¬نین معناسی، آیری آیری کلمه¬لرین معناسیندان دوٌزه¬لیرسه کلمه¬لر آیریشیق، و اوْلدوقجا یان یانا یازیلمالیدیرلار»آغ¬ساققال، دمیریوْلو، بئش¬آچیلان، آذربایجان¬شُناس، آغری¬داغ»، آنجاق بیله¬شیک سؤزون معناسی تک تک کلمه¬لرین معناسیندان آیری اوْلورسا بوُ بندین ایلک یاساسینا اوْیقون و اوْلدوقجا یاپیشق¬لی یازیلمالیدیر: «آغداش کندی، ».---لی، لیق، چی، جی اکلری کلمه¬یه یاپیشیرسا(ایلک اک اوْلدوغوندا) گؤرکمی و اوْخونوشو یاخشی¬راق اوْلور و لار/لر اکلری آیریشیق ولی کلمه¬یه یاخین یازیلاندا گؤزلراق اوْلور «تهرانلی¬لار، اشکانلی¬لار، دلی¬قانلی¬لار، بیلگیلی، دیریلیک، آغاجلیق، آغاجچی¬لیق، گمیچی¬لیک، ان-اؤنملی¬لری».
-

اَ حرفی ویا فتحه حرکه‏سینین یازیلیشی (فتحه حرفی): فتحه سس‘ینی گؤسترمک اوٌچون مختلف قایدالار ایشله‏نیر، اوْنلارین ان اؤنملی‏سی اوْرتوقرافی سمیناری‏نین قرارینا گؤره موْرفئم و هجا قایدالاریدیر، بورادا ساده اوْلماغی و هامی‏نین طرفیندن راحتجه ایشله¬دیله بیلمه‏سی اوٌچون یالنیز هجا قایداسی ووُرقولاناجاقدیر.
--فتحه حرفی کلمه‏نین باشیندا » ا» و کلمه‏نین سوْنوندا »ه، ـه» شکلینده یازیلاجاق »الک ələk، دوٌیمه düymə».
--فتحه حرفی¬نین کلمه اوْرتاسیندا یازیلیشی: تورکجه کلمه¬لرده، کلمه باشیندا و سونونداکی ایکی سس¬سیز حرفین آراسینداکی حرکه فتحه ساییلیر وبو حالدا فتحه علامتی¬نی یازماغا گرک یوْخدور «گلمک، گله نک، اؤیرَتمن، وvə».
--تورکجه کلمه‏لرده بو قورالا اوُیمایان سؤزجوکلر چوخ آزدیر و متن‏لرده نادیرحالدا گؤرسه‏نیر، بوجور کلمه¬لرین یازیلیشینی آیدینلاتماق اوچون سُکون علامتیندن فایدالانا بیله‏ریک: (سرْت، برْک، درْد، گوٌلونْج، قوْرخونْج ).---کلمه اوْرتاسیندا، فتحه حرفلی باغلی هجالاردا ساده¬جه فتحه علامتیندن استفاده اوْلوناجاق، »اؤیرَتمن»، ‌ولی فتحه حرفلی-- آچیق هجادا اوْلدوقجا »ـه، ه» حرفی ایشله¬نه¬جک» اؤیره¬دیجی، گؤسته¬ریش»
--منسوُبیت اکلری: سوْنو فتحه حرفلی باغلی هجاسی اوْلان کلمه‏لره، منسوبیت اکی »ی» ویا آد حاللانما اکلری »ی، ه، ین،‏یه» یاپیشاندا بوحرفلر سسلی حرف اوْلدوغو اوٌچون کلمه‏نین سون سس¬سیز حرفی ایله بیر هجا تشکیل وئریر و سس‏سیز حرفدن قاباقکی فتحه، سوْنو آچیق هجایا تبدیل اولور »یمن/ یمَنی، الک/ الَگی»، بئیله حاللاردا فتحه‏نین »ه» شکلینده یازیلماغی کلمه‏نین اصلی شکلینی دَییشدیریر و کلمه‏نین اصلی فورمو بیربیرینه دَیمه‏سین دئیه، فتحه علامتیندن یارارلانا بیله¬ریک، » الک، الَگی ələgi ، چؤرک، چؤرَگی»، عکس حالتده، سوْنو فتحه حرفلی کلمه¬یه، منسوبیت اکی (سس¬سیز حرف) آرتیلیرسا اصلی شکل قوْرونمالیدیر »وظیفه¬م، دده¬م».
--عمومی حالدا اوستده¬کی قوُرالی بئیله ییغجاملاماق اوْلار:کلمه‏نین سوْن هجاسی سس‏سیز حرفله باشلایاراق آچیق هجالی اولورسا و اوْ هجادان قاباقکی هجا فتحه ایله سوْنلانیرسا ان گؤزل حالت بوُ فتحه‏نی دیاکریتیک علامت له گؤسترمکدیر، اؤرنک: اوٌرک/اوٌرَگی، هشتَری، مُشتَری، گؤستَری، سردَری؛ هشته¬سَر،
-

کلمه باشیندا سسلی حرفلرین یازیلماسی: کلمه باشیندا سسلی حرفلر الف له» ا» بیرلیکده یازیلاجاق، آیری یئرلرده تک اوْلاراق یازیلیر » اَ، ئـ، وْ، ؤ، وُ، وٌ، یْ، ی» مثال اوٌچون: » اَلlə، ائل el، اوْن on، اؤردک ördək، اوُن un، اوٌن ün، ایْلیق ılıq، ایلil، بئل bel، دوْن don، سؤنمک sönmək، دوُز duz، دوٌز düz، قیْز qız، میز miz.»--

دیاکریتیک علامت‏لرین یازیلماسی:---تورکجه کلمه‏لرده »وُ، وٌ، یْ» حرفلری فقط ایلک دفعه ایشلندیکده نشان وئریله جک »اوُلدوز/ اوُلدوُز، قوُرولموش/ قوُروُلموُش، دوٌزلوک/دوٌزلوٌک، قیْرینتی/قیْریْنتیْ » البته »وْ،ؤ» حرفی اوْلان¬کلمه‏لرده سوْنراکی»وُ،وٌ» حرفلرینین دیاکریتیک علامتلرینی سس اوُیوم یاساسینا گؤره یازماغا گرک یوخدور »دؤزوم/ دؤزوٌم»، اگر ایلک هجادا »او» حرفینین اوستونه علامت قویولماسا بو حرف »اوٌ» شکلینده اوْخونمالیدیر»اوزوم/ اوٌزوٌم»،قالین سسلی کلمه‏لرده یعنی »آ، ا» سسلی حرفلری اولان کلمه‏لرده »ایْ» حرفی‏نین دیاکریتیک علامتی‏نی سس اوُیوم یاساسینا گؤره قویماغا نیاز یوخدور »قالینتی/ قالیْنتیْ».---اشاره اولونمالیدیرکی یازیلاردا، »وv ، یy» حرفلری سس‏سیز حرف اوْلدوغو اوچون یانینداکی سسلی حرفله مشخّص اوْلونابیلیر (آیری دئییشله: هر سسلی حرفین یانینداکی »و، ی» حرفلری »وv ، یy» شکلینده اوْخونمالیدیر) و فتحه علامتینین قوْیولماسی بوُ حاللاردا آیدینلادیجی اولابیلیر.»اَیمکəymək، دَیرdəyər، آیریayrı، بَیbəy، دَوهdəvə»،--

ک، گ حرفلرین یازیلیشی:
--ک حرفی کلمه باشیندا و ساکن سس¬سیز حرفلردن سوْنرا اصلی شکلینده سؤیله‏نیرلر »کردی، کرکی» و آیری یئرلرده، »ه» حرفینه یاخین سؤیله‏نیلیر، هر حالدا یازیلیشی اصلی شکینده یازیلاجاق »گلدیک gəldih, gəldik»
--گ حرفی کلمه باشیندا و ساکن سس¬سیز حرفلردن سوْنرا اصلی شکلینده یازیلیب سؤیله-نه¬جک»گلین، گرگین، بیلگین»؛ «سسلی-حرف+ک»حرفیله¬بیتن¬کلمه¬لر،سسلی¬حرفله باشلانان اک-آلیرسا،ک¬حرفی ایکی سسلی حرف آراسیندا قالیر و سؤیله نیشی «ی» حرفینه دَییشیر، بئیله حالدا کلمه نین گؤرونوشو دَییشمه¬سین دئیه، ک حرفی گ شکلینده یازماغی تکلیف ائدیرلر البتده سوْن واختلار آذربایجان-یازیچیلاری لاتین آلفابه¬ایله یازیلدیغی کیمی ی یازماغی داها اوُیقون گؤروللر«دیلک، دیله¬ییم»؛ ایکی ایـ i آراسیندا «یy»سسی¬نین، گ اشاره¬سیله یازیلماسیدا بئله-دیر«اییید/ایگید،چییین/چیگین».
-

»خ، ق» حرفلری‏نین یازیلیشی و اوْخونوشو: »خ» حرفی تک¬هجالی کلمه‏لرین سوْنوندا و چوْخ هجالی کلمه‏لرین اوْرتاسیندا »خ» شکلینده یازیلیب اوْخوناجاق،ولی چوْخ هجالی کلمه‏لرین سوْنوندا »خ» شکلینده اوْخونسادا بوُ حرف »ق» شکلینده یازیلاجاق »اوْخوماق»،بوحالدا سسلی-حرفله باشلانان¬اک‘له،سوْن ق حرفی، غ حرفینه-دَییشیلیر«آیاق،آیاغی»(کلمه اورتاسیندا ق/غ حرفی-اولدوغو حالدا،اگر ایلک¬هجاسس¬سیز حرفله¬سونلانیرسا سونرا«ق»وایلک¬هجاسسلی حرفله¬سونلانیرسا سونرا«غ» اوخوناجاق «یوْرقان، قارقا، داغارجیق»؛ البتده¬ادبی-فورمادا تماما غ شکلینده¬یازیلماغینی¬چوخراق¬توصیه-ائدیلیر).--

«آ» و «ـه ه» حرفلرله بیتن فعل‏لرین یازیلماسی: بوُجور سسلی حرفلرله بیتن ائیلم (فعل) اک آلیرسا کلمه‏نین سوْن حرفی دَییشیک‏لیگه اوُغراماز «آنلایان/آنلاییرام (آنلیْیان و آنلیْییرام یانلیشدیر)، بیلمه-یَن (بیلمییَن یانلیشدیر)،».--

«ایi» حرفلریله باشلانان اک‏لرین یازیلماسی: «ایکن، ایسه، ایمیش، ایدی، ایله»؛ بوُجور سسلی حرفلرله باشلایان اکلر ایکی نوع (اصلی کلمه‏یه یاپیشیق ویا آیریشیق) یازیلابیلرلر، آنجاق آیری یازیلاندا اولینده الف حرفی گلمه‏لیدیر « گلرایکن/ گللریکن، بیلیرایسه/بیلیرسه، گؤزل ایسه/ گؤزلیسه، اوُشاق ایمیش/ اوُشاقیمیش».--

«ده/دا» سؤزجوغونون اک و باغلاج حالت‏لرینده یازیلیشی: بوُ سؤزجوکلر اک حالتینده یاپیشیق ویا کلمه‏یه یاخین، باغلاج حالتینده مستقل سؤزجوک اوْلدوغو اوٌچون کلمه¬دن آیری یازیلیر «کتاب حسن¬ده-دیر، حسن ده گلدی، »--

«کی» سؤزجوغونون اک و باغلاج حالت‏لرینده یازیلیشی: بوُ سؤزجوک اک حالتینده یاپیشیق ویا کلمه‏یه یاخین یازیلیر و سس یاساسینا اوُیوملو اوْلور آنجاق باغلاج حالتینده مستقل سؤزجوک اوْلدوغو اوٌچون کلمه¬دن آیری یازیلیر و اوُیومسوز اوْلور «اوْگوٌنکو آداملاری بیرده گؤردوم، اوْگوٌن کی آداملای گؤردوم اوْنلارلا دانیشدیم».--

«می» سوْر اک اینین یازیلیشی:هرحالتده آیری و سس یاساسینا اوُیوملو اوْلور «گلدین¬می؟، گلیرمیسن¬؟».--

تورکجه متنلرده نُقطه له مه علامت‏لری و یؤنتَم‏لری قیْساجا بوُنلاردان عبارتدیر:
--نُقطه اشارتی «
»: خبری جُمله و غیرمستقیم سوْرو جُمله‏لرین و اختصار حرفلرینین سوْنوندا قوْیولور.
--سوْرو اشارتی «؟»: سوْرو جُمله‏لرین سوْنوندا قوْیولور (تورک لاتین الفباسیندا ?).
--تعجُب اشارتی « ! »: شاشقین‏لیق بیلدیرن جُمله‏لرین سوْنوندا قوْیولور.
--ویرقوُل یا کاما « ، , »: بیربیریله باغلی نئچه کلمه، جُمله و عبارتی آییرماق اوٌچون قوْیولور.---نُقطه‏لی ویرقوُل « ؛ »: ویرقول لو اوْلان نئچه بؤلوملو سؤزلری بیربیریندن آییریر » احمدین اوُشاق‏لاری سوْلماز، سهند؛ و تئیمورون اوُشاق‏لاری آیلار، گوٌلنار، حُسین و یاشار بیرلیکده داغا چیخدیلار (تورک لاتین الفباسیندا
).---ایکی نُقطه «
»: نقل قوْل اوٌچون ویا اصلی بیر جمله‏دن سوْنرا فرعی جمله و عبارتلری یازماق اوٌچون ایشله‏نیر.---قیساخط«-»: بیربیرینه باغلی اوْلان ایکی¬کلمه¬نی بیربیریندن آییرماق اوٌچون ویا جمله¬یه تأکید اوٌچون اولینده قوْیولور.---دیرناق اشارتی «
.. »: بیر کلمه‏نی آییریب اوْنا تأکید ائله مک اوٌچون ایشله‏نیر.---آیراچ(یای آیراج)، پارانتئز « (...) »: جمله ایچینده ویا بیر کلمه اوٌچون اؤزل آچیقلامالار یای ایچینده وئریلیر.---دیک¬آیراج،کروشه و آکوُلاد « ،{...}»: [...]اصلی موْضوع¬دان خارج بیر آچیقلاما بوُ علامت¬لرین ایچینده وئریلیر.---آپستروْف،اوٌست¬ویرقول « ‘ ”»: کلمه ایله اکلری آیری گؤسترمک اوٌچون ایشله-نیر «اربیل‘ین گنجلری، fransa”ya».--تک دیرناق « ` »: توٌرک¬لاتین الفباسیندا عربجه «ع» حرفی‏نین مُعادلی یئرینده¬ایشله‏نیر،«وعده və`də، مُعادل mu`adil».---اَییک¬خط،اسلش « / »: بیر کلمه ویا مطلبین ایکی سئچه-نک ویا بؤلومونه اشاره ائدیر (ترس اَییک¬خط یا بک-اسلش\).---اوٌچ نُقطه «
.. »: مطلبین آردی‏نین اوْلماسینا اشارتدیر ویا آچیقلامانین ادامه‏سینه گرک اوْلمادیغینی ووُرقولویور.--

ارک سؤزلویونده آلینما سؤزلرین یازیلیشی : تورکجه تورکجه

[آد]
عربجه و فارسجا کلمه‏لرین یازیلیشی و اوْخونوشو:
-

کلمه‏لرین یازیلیشیندا عمومی قایدا:---عمومی قایدا اوْلاراق بیر عربجه و فارسجا اصلی کلمه، اگر حرکه (فتحه، کسره، ضمّه) قوْیماقلا توٌرکجه¬یه اوُیقون اوخونا بیلیرسه اصلی شکلینده یازیلاجاق، توجه اوْلونمالیدیر کی توٌرکجه‏ده عربجه کیمی، و فارسجانین ترسینه کسره‏لی حرفلر »ای i» شکلینده اوْخونور، و فقط »ح هـ ع ی» حرفلری ایله سوْنلانان هجالاردا کسره » اِ e »شکلینده اوْخونور، (مثلأ مُعجُز کلمه‏سینه حرکه‏دن علاوه آیری حرف قوْیماغا گرک یوْخ ولی جهان کلمه‏سینی هر جور حرکه قوْیساقدا بئله جاهان اوْخوماق اولماز، لذا لازم اولدوغو یئرده بو کلمه جاهان شکلینده یازیلمالیدیر.
--عربجه کلمه‏لری آیدین اوْخوماق اوٌچون حرکه و تشدید تنوین و » أ» علامتیندن یارارلانمالی ییق »عیناً، جُرأت».---عربجه کلمه‏لرده ایلک هجادا سس‏سیز حرفلرین اوٌستونه قویولان ضمّه (-ُ) علامتی نشان وئریرکی بوکلمه‏ده ایلک سس¬سیز حرف فتحه اوخونمایاجاق و لازمدیر یوُوارلاق سسلی حرفله و تورکجه‏یه اوُیقون اوْخونسون، «مُستحضر müstəhzər، مُندرِس mündəris، مُبارِزه mubarizə، مُناظِره munazirə»---عربجه-کلمه‏لرین¬اولینده یازیلان غ حرفی توٌرکجه‏ده ق کیمی اوْخوناجاق »غُربت qurbət، غریب qərib، غیرqeyr ».---فارسجا کلمه¬لرده یازیلان »گ» حرفی بعضاً »ق» کیمی اوْخوناراق اصلی شکلینده یازیلاجاق »آبگوشت، دانشگاه».---عربجه¬وفارسجادان آلینان و چوْخو ادبیاتدا ایشله¬نن¬مرکّب¬کلمه‏لر اصلی¬شکلینده یازیلاجاق »سیمایِ¬شمس،داراُلادب...».--

عربجه و فارسجا کلمه‏لرین یازیلیشیندا استثنا قایدالار:---عربجه کلمه‏لرآشاغیدا قید اوْلونان استثنا حاللاردا توٌرکجه‏یه اوُیقون (فوْنئتیک) یازیلاجاق (سس‏سیز حرفلر اصلی کلمه ایله عینی اوْلمالیدیر): بوُ نوع کلمه‏لر یئری گلدیکجه مخصوصاً ادبیات و شعرده هر ایکی فوْرمادا گله بیلیرلر.--

هجا آرتیمی ویا هجا دوٌشومو اوْلان کلمه‏لر ویا حرف دَییشیک‏لیگی اولان کلمه‏لر: آبیده/آبِده، ايذين/ اذن، ايسيم، حبيس/ حبس، حیس/حِسّ، حؤکوٌم/ حُکْم، رذل/رذیل، رسيم/ رسم، زای/ضایع، زهیر/زهر، سئحير، سِحر، شکيل/شکل، شوٌکور/ شُکْر، سَلْقه/ سليقه، صاباح/صبح، صبير/صبر، صيفير/صفر، صينيف/صنف، طيفيل/طفل، طيليسم/ طلسم، عاغيل/عقل/ عاقيل/عاقل، عطير/ عطر، عؤمور/عمر، عکس/عکیس، عوٌذور/عذر، عيليم/ عِلْم، فصيل/ فصل، قايدا/ قاعده، قبير/قبر، قبيض/قبض، قصيد/ قصد، قصير/قصر، قيْفيل/قُفل، کسير/کسر، کشيف/کشف، کوٌفور/ کُفر، مؤهور/مهر، موٌطوروف/مُطرب، ميثيل/مثل، ميصير/میصر/مصر، ناغيل/ نقل، نبيض/نبض، نثير/نثر، نذير/ نذر، نسيل/نسل».--

اینجه ویا قالین حرفلردن بیربیرلرینه دَییشین کلمه‏لر: آرابا/ ارابه، آراق/ عرق، باهار/ بهار، پاخیل/ بخیل، تابیت/تابوت، تاماه/ طمع، تامام/ تمام، جئهيز/جهیزیه، جاماعات/جماعت، جاواب/ جواب، جاهاز/جهاز، جاهاد/ جهاد، جاهان/ جهان، جوُما/جمعه، چارا/چاره، حئيف/حِيف، حاممال/حامبال/حمّال، حامام/حمام، حوْققا/حُقّه، خارابا/خرابه، داعوا/دعوا، داوام/دوام، دوٌربون/دوربین، ديغال/جیغال/دغل، راحات/راحت، زامان/زمان، زارافات/ظرافت، سئوق/سوق، ساعات/ساعت، سالام/سلام، سالامات/سلامت، ساواي/سوا، طايفا/طايفه، قافا/قفا، قوُماشدا/گماشته، قيدا/غذا، کاساد/کساد، کاسيب/ کاسب (کسبه)،کامال/کمال، کئف/کئیف، لئش، لاوقا/ لوًغاز/لغز،لوًغاب/لعاب، ماحليج/ محلوُج، مستانا/ مستانه، ناققال/نقّال، ناهار/نهار، واخت/ وقت،--

عربجه‏ده و فارسجادا »ی» حرفی توٌرکجه‏ده »ئـ» حرفینه دؤندوگو حالدا ویا حرف دَییشدیگی حالدا فوْنئتیک-- یازیلمالیدیر (حرکه¬لرله اوْخونا بیله¬مه¬سی اوٌچون): بئساواد/ بی¬سواد، بئکار/ بیکار، پئشکئش/ پیشکش، پئشواز/ پیشواز، تسبئح/ تسبیح، چؤهره/چِهره، دوٌربون/دوربین، فهله/فعله، قبئح/قبیح، قوْوم/قوم،کئف/کیف،يئتيم/يَتيم،لئش/لش، مئجمئعي
-/مئژمئیی/مجمعه،، مئحور/محور مئوجود/موجود،موٌدور/مُدیر، مئولا/مولا، موْوضوع/موضوع،
--عربجه کلمه‏لرده کسره علامتی قوْیولاندا (فارسجانین ترسینه) »ای i» سؤیله‏نیشی اوْرتایا چیخیر و فقط »ح هـ ع ی» حرفلری ایله سوْنلانان هجالاردا کسره علامتی » اِ e »شکلینده اوْخونور، بئیله حاللاردا خطانی اؤنله مک اوٌچون گره ییرسه، »ئـ»حرفیندن یارارلانماق اوْلار،دقّت¬اوْلونمالیدیرکی اِ حرفی¬قوْیولدوغو یئرده ئـ حرفی‏نین یازماغینا گرک یوْخدور:-- حئیران/حِیران، قئید/قِید، استئعلام/ استعلام. شئیطان/شیطان، اِحتِرام، اِعتِماد، اِهتمام،--

عربجه‏ده و فارسجادا ایشله¬نن توٌرک کؤکنلی کلمه¬لر(ویا احتمالا توٌرک کؤکنلی): هرچند توٌرکجه‏ده آز ایشلک اوْلسادا توٌرک الفباسینا اوُیقون (فوْنئتیک) یازیلاجاق: اوُمود، ایرق، داوا، صاندیق، موٌژده، موُشدولوق، ناماز،
-

عربجه و فارسجادان آلینمیش بعضی کلمه-لر، بنزر کلمه¬لردن آییرد اولونماسی اوچون استثنا اولاراق فونئتیک یازیلیر، بو کلمه¬لر بولاردان عبارتدیر: اشکال(شکیللر)/ ايشکال (ايراد)، بینا(بَنا،تیکینتی)/بنّا (تیکینتی دوٌزُلدن)، عالیم (بیلگین)/ عالَم، مَلَک(فرشته)/ مَليک(شاه)/ موٌلک(مُلک)،---اؤززل و شخص آدلاری گره¬ییرسه و مخصوصا شعرده و روُمان‏لاردا فوْنئتیک یازیلمالیدیر «جفرده باخیب یوٌسوفه اوْنون کیمی باشلادی زیرینپانی؛ فاطماخالا- کؤسَوی گؤتور- منی قاوالا.».---چوْخ یایقین و دوْغمالاشمیش کلمه¬لری فوْنئتیک یازماق یازیلاری گؤزل¬لشدیریر: دوٌنیا/دُنیا، شاعیر/شاعر، عاشیق/عاشق، کتاب/کتاب، موٌشکول/مُشکل، موٌمکون/مُمکن،
-

عربجه کلمه‏لرین تورکجه ده اوْخونوشو:---عربجه کلمه‏لر تورکجه‏یه دَییشنده آشاغی قورال‏لارا اوُیقون یازیلاجاق (قید اوْلونمالیدیرکی بوُ بؤلوم عربجه کلمه‏لری، لاتین حرفلرله یازاندا گئچرلیدیر).--

عربجه کلمه‏لرده »ائـ e» حرفی تورکجه‏ده »ای i» حرفینه چئوریلیر واگر هجا سوْنو، دیل آرخاسی حرفلر »ح، هـ، ع، ء، ی» اوْلسا »ائـ» حرفی دَییشیلمیر و کلمه سونونداکی » ه/ائـ» حرفی تورکجه‏ده » ه/فتحه» حرفینه چئوریلیر: خشِن xəşin، اِستِبدادistibdad ، اِستِعلامiste`lam ، اِستعِدادiste`dad ، مُبارِزِهmubarizə ، اِحسانehsan ، اِحترامehtiram ، اِهتزازehtizaz ، اِنتِقاد. intiqad
-

اگر عربجه کلمه‏نین ایلکدن سوْنراکی هجالاریندا قالین سسلی حرفلر(آ، وْ، وُ) ایشلَنسه، ایلک هجادا ایشله نن »اوْ» حرفی »اوُ، ای» حرفینه چئوریلیر»فُضولی fuzuli,fizuli، شُجاع şuca»، و اگر عربجه کلمه‏لرده سس‏سیز دیل آرخاسی کیمی حرفلر »غ، ق، خ، ح، هـ، ع» ایشله‏نیرسه » اوْ» حرفی‏نین » اوُ» اوْخونماسی اویقون دور: مُغنّی muğənni، غُربتqurbət ، قُرانquran ، تعادُلtəadul ، تساهُلtəsahul ، تناسُبtənasub ، مُستثناmustəsna ، مُنتهاmuntəha ، مُبارزهmubarizə ، سُهوُلتsuhulət ، مُتقاطعmutəqati، مُهندس muhəndis، مُهیّاmuhəyya ، مُعلّقmuəlləq (البته بعضی دئییش و لهجه‏لرده »آ، وْ» اولان کلمه‏لرین اوخونوشوندا ایلک هجاداکی وْ حرفی اوٌ شکلینده دئییلیر »مُتناسبmütənasib ، مُبتلاmübtəla »، ولی عُمومی و یایقین شکلی نظره آلارساق، اوْخونوش و یازیلیش ساده و راحت اوْلاراق یانلیشلاردا آزالار).
-

اگر کلمه‏لرده »اوْ» سسلی هجادان سوْنراکی (ویا قاباقکی) هجالار اینجه سسلی اوْلسالار اوْ حرفی اوٌ حرفینه
-چئوریلیر: مُمکنmümkün ، مُشکلmüşkül ، مُستَقلmüstəqil ، مُنقَلبmünqəlib ، مُکتَشفmüktəşif ، مُستَحقmüstəhəq ، مُحوّل/مَحوّلmühhəvvəl ، تخیُلtəxəyyül ، تزلزُلtəzəlzül ،
-

اگر اوْ سسلی هجانین سوْنو دیل آرخاسی حرفلر »ح، هـ، ع، ء» اوْلسا اوْ حرفی اؤ حرفینه چئوریلیر: صُحبت
-söhbət ،مُحکمmöhkəm، تُهمتtöhmət،زُهرهzöhrə،مؤمُنmömün ،رؤیتröyət ، شُهرتşöhrət ، تُحفهtöhfə، مُهرهmöhrə ، شُوکتşövkət، شُعبهşö`bə، نُوبتnövbət ، مُحسنmöhsün ، مُحتکرmöhtəkir ، مُعتبرmö`təbər ، مُحتاجmöhtac(اوْ سسلی¬هجانین باشی »ح» اولورسا اوْ حرفی اؤ حرفینه¬چئوریلیر:حُرمتhörmət ، حُجّتhöccət ).
-

تک¬هجالی »اوْ» سسلی-کلمه‏لرده اوْ حرفی اوٌ حرفینه چئوریلر واگر هجا سوْنو یاری باغلی دیل¬آرخاسی¬سس‏سیز-- حرفله تاماملانا اوْ حرفی اوُ حرفینه چئوریلیر البته بوجور کلمه‏لر اوْ سسیله‏ده اوخونورلار: اُنسüns ، حُسنhüsn ، حُرّhürr ، حُزنhüzn,hozn ، صُلحsülh,sulh ، نوْعnov--

قوْشا هجالی فُعلی fo`la بیچیملی کلمه‏لرده اوْ حرفی اوٌ حرفینه چئوریلیر واگر باغلی هجانین سونو دیل آرخاسی»ح، ه، ع، غ، ء» حرفلر اوْلسا اوْ حرفی اوُ حرفینه چئوریلر: دوٌنیا/دُنیاdünya ، کوٌبره/کُبراkübra ، صُغراsuğra ،--

آچیق اوْ هجاسیله باشلانان کلمه‏لرده اوْ حرفی اوٌ حرفینه چئوریلر: اُدَباüdəba ، اُسَراüsəra ، اُمَراüməra ، عُلَماüləma ، اُجْرتücrət ، اُنـْسیتünsiyət ،--

بعضی عربجه کلمه‏لر عینأ اؤز شکلینده ایشله‏نیر (بعضی دئییشلرده دَییشیک‏لیگه‏ده اوُغراییر): توْهینtohin ، موْجود، مئوجوُدmovcud,mevcud ، موْلا، مئولا.movla,mevla ، نوُحnuh ،--

عربجه تعریف حرفلرینده اوْلان اوْ حرفی توٌرکجه‏ده اوُ حرفینه چئوریلیر: داراُلادب darulədəb،
-
آوروپا دیللریندن آلینما کلمه‏لرین یازیلیشی:
--آوروپا دیللریندن (اینگیلیزجه،روسجا،فرانسیزجا و باشقا دیللردن) آلینان کلمه‏لر عمومی حالدا و بیر نئچه کلمه خارج¬اینده، تام فوْنئتیک یازیلاجاق »لئکسیک، دوْکتور، اوْرتوْقرافی، دیفرانسیئل،هوْموْژئن،پروْفئسور، کاراکتئر،باریْت/ باروُت،
..»، استثنا اوْلان بعضی کلمه‏لر فارسجادا یایقین اوْلان و گوٌنلوک سؤزلره دؤنموش سؤزلر هر ایکی فوْرمادا یازیلیر »انرژی/ائنئرژی، الکتریک/ائلئکتریک، الکترو/ائلئکترو، پُست/پوْست، تلفن/تئلئفون».---آوروپا دیللریندن آلینان کلمه‏لرده، فارسجادا گ و اوُریژینالی G حرفیله یازیلان سؤزلر، توٌرکجه‏ده قQ حرفیله یازیلاجاق(چوخراق بیلیم داللاری)،: آقرونومی (فارسجا: آگرونومی)، قرافیک (فارسجا: گرافیک).
--آلینما اؤزل آدلارداکی «ئو» شکلینده یازیلان حصّه »وْ» سسی کیمی اوْخوناجاق »مائو/ماوْ، چائوشسکو/چاوْشئسکوْ».---آوروپا دیللریندن آلینان و s حرفیله باشلایان کلمه‏لر »اس» حرفلریله یازیلاجاق »اسپورت، استاتیستیک، استاسیون، استارت، استراتئژی، استرئس، استریل، استوْپ، اسوئچره» (دوْغمالاشمیش کلمه‏لر استثنادیر: ایستانبول، ایسفناج).--

ارْکسیز : تورکجه تورکجه

[صفت]
ارکی اوْلمایان، حُرمتسیز (فا:بدون حرمت).
باشسیز، یییه‏سیز

ارْکسیزلیک : تورکجه تورکجه

[آد]باشسیزلیق، یییه‏سیزلیک

اَرکسین : تورکجه تورکجه

[اؤزل آد]اَگه‏من، یؤنه‏تیجی

ارک‏علیشاه/ارک¬قالاسی : تورکجه تورکجه

[اؤزل آد]بوُ بینا بیر مچید قالینتی‏سی اوْلاراق ایلخانلی ابوسعیدین وزیری تاج الدّین علیشاه جیلانی توسّط ایله دوٌزه‏لیب (م 15جی یوٌزیل)

ارکک : تورکجه تورکجه

[آد]
هرجنسین دیشی اوْلمایانی، قادین قارشیتی، کیشی(فا:نر). male
(مج)یئتیشگین آدام (فا: مذکر). masculine
سرت،قارت،گوْبود،قابا.{دیوان لغات تورک ده ایشله نیبدیر، سنگلاخ سؤزلویونده ایشله نیبدیر، بو کلمه ارک (یئتیشمیش، یئتگین) سؤز ایله ایلگیلیدیر}