Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

MAŞİNİST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] Maşını (parovozu, elek-trovozu ve s.) idare eden işçi. Baxın cavan maşinistə, nəğmə söyləyir; Hərəkətə gətirə-rək ilk parovozu. S.Rüstem. Qatarları sürən maşinistlər hamısı Fərmanla tanışdır. Ə.Sadıq.

MAŞİNİSTKA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[rus.] bax makinaçı.

MAŞİNİSTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Maşını idareetme işi, maşinistin işi, peşesi, seneti. [Dursun] maşi-nistliyə, şoferliyə, montyorluğa da qızlardan şagird qoydu. Ə.Əbülhesen.

MAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Heyret içinde olan, teec-cüblenmiş. Mən bu işə matam. □ Mat et-mək
bax mat qoymaq. Yaşı on səkkizə
yenicə yetmiş; Gözəllikdə tamam xəlqi mat etmiş. M.P.Vaqif. Fəqirlərə yüz minlərlə eh-san edib, bütün şəhəri öz səxavət və mər-həmətinə mat etmişdi. C.Cabbarlı. Mat qal-maq
teeccüblenmek, heyret etmek, hey-retlenmek. Bu işlərə mat qalmışam.
Ağca xanım
. divanın altına baxdı və Qaraca qızı orada görməyib mat qaldı. S.S.Axundov. Məclisdəkilər o qədər şiddətlə bu sözü alqış-ladılar ki, Cəfərqulu özü də mat qaldı. Qan-temir. Mat qoymaq
heyretlendirmek, teec-cüblendirmek.
Şahmat oyununda: meğlubiyyet, meğ-lub olma. □ Mat etmək
meğlub etmek, udmaq, aparmaq. Rəqibi mat etmək. Mat qal-maq
uduzmaq, meğlub olmaq. Mat qoy-maq
bax mat etmək.

MATADÖR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[isp.] Ispaniyada ve Latın Amerikasının bezi ölkelerinde: buğa döyü-şünde buğaya qılıncla axırıncı, öldürücü zer-beni vuran baş döyüşçü, toreador. Firəngiz lap gənclikdən matadorlara rəğbət bəslərdi. B.Bayramov.

MATAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "mete" sözünün canlı dilde işlenen forması] Qiymetli, aztapılan şey, eziz şey (adeten istehza meqamında işlenir). [Qasım kişi:] Qadam onun qulaqlarına da, gözlərinə də, qaşlarına da, çox matah şeydi, hələ durub onu tutub qulaqlarını da
. axta-racağam ki, görüm haradadı. C.Memmed-quluzade. [Meherremin anası:] Apar matahını evində saxla, indi ki, çörəyimizə naşükürlük edir. Mir Celal.

MATAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve is. dan. Kök, ağ, göyçek, koppuş. Matan bala. Matan qız.

MATARA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax mətərə.

MATÇ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ing.] Şahmat ve ya idmanın bu ve ya başqa növü üzre iki reqib, yaxud iki komanda arasında keçirilen yarış. Şahmat matçı.
[Dostum] bu axşam şəhərdə futbol matçı olacağından oraya getməli idi. M.Rza-quluzade.

MATDIM-MATDIM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf. matdım-matdım baxmaq
susmuş, sakit dayanmış halda göz-lerini bir nöqteye zilleyib teeccüble baxmaq. [Cebi] çox vaxt matdım-matdım bir nöqtəyə
. baxırdı. N.Nerimanov. çox ağır nəfəs alıb inləyirdi dərindən; Matdım-matdım baxırdı, tərpənmirdi yerindən. S.Rüstem.

MATERİAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.]
Bir şey qayırmaq, is-tehsal etmek, qurmaq üçün işledilen cisim, şey, madde, levazimat, xammal. Tikinti ma-terialı.
[Direktor:] Material var. Taxta-şalban göndəriblər. M.Hüseyn. Qum, çınqıl və başqa materiallar daşıyan onlarca yük avtomobillərinin alovlu gözləri parlayırdı. Ə.Sadıq. □ Sarğı materialı
yaranı sarımaq üçün tenzif, bint, pambıq.
Her hansı bir şey üçün esas, sübut ola bilen mexez, melumat, vesait. Elmi tədqiqat materialları. // Her hansı bir işe, meseleye dair senedler, kağızlar, yazılar. Sübhanverdi-zadənin topladığı iki cild material Əbişin bağ-rını yarırdı. S.Rehimov.
Düşmençilik, qerezkarlıq meqsedile ve-rilen yazılı melumat. Səlim yüz cür böhtançı materiallarla Dilaranı məktəbdən
. qovdurdu. M.Ibrahimov.

MATERİALBAZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat. materialis ve fars.
..baz] Başqası haqqında düşmençilik, qerez-karlıq meqsedile material vermeyi özüne peşe etmiş adam; donosçu.

MATERİALBAZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Başqası haqqında düşmençilik ve qerezkarlıq meqsedile ma-terial verme; donosbazlıq. O, materialbazlıq, dedi-qodu, giley-güzar ilə də məşğul olma-mışdı. "Kirpi".

MATERİALİST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] Felsefi materializm terefdarı.

MATERİALİSTCƏSİNƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Materializ-me esaslanaraq, materializm prinsipleri esa-sında. Təbiəti materialistcəsinə dərk etmək. Məsələyə materialistcəsinə yanaşmaq.

MATERİALİZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] Idealizmin eksine olaraq, şüura, tefekküre nisbeten materiya-nın, tebietin, obyektiv varlığın ilkinliyini, şüurdan, tefekkürden asılı olmayaraq, dün-yanın obyektiv varlığını ve onun qanunauy-ğunluqlarının derk olunmasının mümkünlü-yünü qebul eden elmi-felsefi cereyan. □ Dialektik materializm
marksizm-leninizmin, dialektik metoda, tebietin ve ce-miyyetin ardıcıl materialistcesine başa dü-şülmesine istinad eden felsefi esası. Tarixi materializm
cemiyyetin inkişafının en ümumi qanunları haqqında elm.

MATERİALŞUNAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat. material ve fars.
..şünas] Materialşünaslıq mütexessisi.

MATERİALŞUNASLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

MATERİALŞUNASLIQ is. İstehsalın her
hansı bir sahesine aid olan materiallar haq-qında elm.

MATERİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] coğr. Her terefden deniz ve okeanlarla ehate olunmuş en böyük quru sahesi; qite.

MATERİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.]
fəls. İnsan şüurundan kenarda ve ondan asılı olmayaraq mövcud olan obyektiv varlıq; madde.
Tebietin fiziki cisimlerini teşkil eden
madde. Materiyanın quruluşu.
dan. Parça, arşınmalı, material.

MATƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Yas, teziye, eza. □ Ma-
təm geymək məc.
matem elameti olaraq qara geymek; yas saxlamaq, teziye tutmaq. Mən köçdüm dünyadan vaxtından qabaq; Ki, matəm geyməsin bu ana torpaq. M.Rahim. Matəm qopmaq
ağlaşma başlamaq, yas qurulmaq. Vəqta ki, qopur bir evdə matəm; Təşkil edilir büsati-ehsan. M.Ə.Sabir. Ma-təm qurulmaq
yas meclisi qurulmaq.
.Danabaş kəndində üç yerdə matəm quru-lubdu.. C.Memmedquluzade. Matəm saxla-maq
yas saxlamaq, yasa batmaq. Minlərlə adam atom bombaları qurbanlarına matəm saxlayır. // məc. Yas, keder, hüzn. Of, ana, Fitnəni görərsə Bəhram; Bizə matəm olar bu toy, bu bayram. A.Şaiq. İnsanlar öpüşüb qardaş olsalar; Dünyada nə matəm, nə məh-bəs qalar. S.Vurğun. □ Matəm çəkmək
yasa batmaq, kedere qerq olmaq. Hər yer viran, səssiz, sanki matəm çökmüş çöllərə. A.Sehhet. Matəmə batmaq
keder içeri-sinde olmaq, yasa batmaq. [Dosteli:] Şəhərin tamam yarısı matəmə batıb, amma siz burada şadlıq edirsiniz. ü.Hacıbeyov. Hər gələn yur-dumda bir at oynatdı; Analar gənc ikən ma-təmə batdı. S.Vurğun. Matəmə bürünmək
bax matəmə batmaq. Bürünüb matəmə kəndlər və şəhərlər ölüdür; Elə bil, orda hə-yətlər, küçələr qan gölüdür. S.Rüstem.
◊ Matəminə oturum!
qarğış meqamına işlenir.

MATƏMƏNGİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. matem ve fars.
..engiz] klas. Matemi xatırladan, hüzn ve ke-der doğuran. Gecənin üç payı keçmiş, mum-lar, çıraqlar sönmüş, təbiəti matəməngiz bir zülmət bürümüşdü. A.Şaiq.

MATƏMGAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. matem ve fars.
..gah] klas. Matem saxlanılan yer; yasxana.

MATƏMXANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. matem ve fars.
..xane] Matem saxlanan ev, yaslı ev. Kər-bəlayı Kazımın matəmxanaya dönmüş evini beşlik bir neft çırağı işıqlandırırdı. P.Makulu.

MATƏMKƏDƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər. matem ve fars.
..kede] klas. bax matəmgah. Matəmkədə eylədi məqamın; Matəmdə keçirdi sübhü şamın. Füzuli.