Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
ƏLAQƏLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Əlaqedar edilmek
(olunmaq), uzlaşdmlmaq. Sözlər bir-biri ilə əlaqələnmirdi.

ƏLAQƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Əlaqesi olan, elaqedar, bir-biri ile bağlı, asılı. Əlaqəli məsələlər.
Asılı, bir-birinden asılı, bir-birine tabe. Şöbələr müəssisənin ümumi idarəsi ilə əla-qəlidir.

ƏLAQƏLİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir-biri ile sıx bağlılıq, bir-birinden asılılıq.

ƏLAQƏSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Aralarında elaqe, rabite, asılılıq, bağlılıq, münasibet olmayan; rabitesiz.
Maraq ve elaqe göstermeyen, ehe-miyyet vermeyen, fikir vermeyen; laqeyd. Məsələyə əlaqəsiz (z.) yanaşmaq.

ƏLAQƏSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Arada elaqe, rabite, ünsiyyet, münasibet olmaması; maraqsızlıq. Əlaqəsizlik göstərmək (maraqlanmamaq, maraq göstərməmək).

ƏLALIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Əla şeyin hal ve keyfiyyeti; çox yükseklik. Görməmişsənmi mənim tə-bimin əlalığını; çox mənim ilə keçib sübhilə şamın, Yusif! Aşıq Qedir.

ƏLALTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif ve is. Əl altında işleyen, kömekçi işleri gören, kömekçi. Əlaltı fəhlə. Usta əlaltısı. Bənna əlaltısı.
[Sekine:]
.Aylarla
. buruqda rəhmətlik atasının əlal-tısı olub. M.İbrahimov.
zərf Xelveti, gizlice, heç kesin xeberi olmadan, el altından. Əlaltı xəbər göndərmək.
[Xelil paşa] özü də əlaltı tədarük görüb qoşun-zad hazırladı. "Koroğlu". Tarverdi-nin bu hərəkəti, əlaltı öküzləri satıb yeməyi təlimatçı Məcidi pərt eləmişdi. S.Rehimov.
is. məc. Başqasmm gösterişi ve ya reh-berliyi ile işleyen, iş gören adam; kömekçi. Getdikcə dostlar üz döndərir, tərəfdar aza-lır, əlaltıları da [Hümmeti] eşitmək istəmir-dilər. B.Bayramov.
is. Kart ve başqa oyunlarda: hazırda oynayan adamdan sonrakı birinci adam.

ƏLALTINCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax əlalt(ın)dan. Sofulu Hacı İsmayıl Nəbinin gəldiyini eşidib əlal-tınca pristava xəbər verdi. "Qaçaq Nebi".

ƏLALT(IN)DAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax əlaltı
ci menada. Əlaltından işləmək. Əlaltından xəbər ver-mək.
[Turac:] Demək, özünə əlaltından cehiz düzəltdirmisən? İ.Əfendiyev. Ana və qayınana əlaltından Zöhrəni bir çox arvad-lara göstərdilər. Ə.Veliyev.

ƏLAMAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
Yardıma, imdada, kö-meye çağırış bildiren nida. Əlaman, qurd inəyi dağıtdı!
Nə qəflətdir bu səndə, ey sitəmgər, cövrü zülmündən; Sərasər yer üzünü sövtü sədayi-əlaman tutmuş. Q.Zakir. Arqadaşlar, əlaman, gəl tez verib də əl-ələ; Həm bu yolda əhdü peyman etməli bundan sora! M.Ə.Sabir. Şikəstə Hamidəm, canan; Dərdindən öldüm, əlaman! Aşıq Hamid. // Yalvarış bildirir. Boyum bərabərisən indi, əlaman, getmə! X.Natevan. // Şikayet bil-dirir. Əlaman durnalardan; Qaç yaman durnalardan; Tutaram sorağını; Hər zaman durnalardan. (Bayatı). İsmət, həya, ədəb gedəcək əldən, əlaman! Ə.Nezmi.
is. İmdad, nicat. Təsəvvür etmə fəğanım həlaki-candandır; Kəman öpər əlüvi, əlamanım ondandır. S.Ə.Şirvani.
0 Əlamanda olmaq (qalmaq)
çaresiz qalmaq, ne edeceyini bilmemek, çetin, çıxıl-maz veziyyetde olmaq.
. O bədbəxt
. bizdən üz döndərib, qalmışıq əlamanda. N.Vezirov.
.Ələmdar yerindən tərpənib əlamanda olan ağasının yanına gəldi. S.Rehimov.

ƏLA-MƏRƏKƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax əla
ci menada. [Qoltuqçu:] Lap əla-mərəkədir. S.Rehimov.

ƏLAMƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir şeyin bilinme-sine, müeyyen edilmesine vasite olan nişane; işare. Xəstəliyin əlamətləri. Baharın əlamətləri.
Bütün günü Fəxrəddinin xəfiy-yələri saray ətrafında gəzib müəyyən əla-mətləri daşıyan qadının intizarını çəkir-dilər. M.S.Ordubadi. [Oğlan] bütün zahiri əlamətlərinə: gözlərinin rəngi, üzünün ciz-gilərinə görə rus idi. M.Rzaquluzade.
İz, eser, qalıq. Qədim zamanda Azər-baycanda şüşəçilik sənətinin tərəqqi etdiyini göstərən bir çox tarixi əlamətlər var.
Qırx gün, qırx gecə Usta Ağabala yol getdi, ət-rafda bir işıq əlaməti görmədi, axırda təngə gəlib bir daşın ətəyində uzandı. çemenze-minli. İlk baxışda bu şəhərdə həyat əlaməti görünmürdü. M.Hüseyn. Ərdəbildə baş vermiş hadisələr üçün Firidunun və ya baş-qa bir adamın tutulduğunu bildirən heç bir əlamət yox idi. M.İbrahimov.
məc. Remz, ifade, işare. Katib Kosanın sifətində bədbəxtliyi xəbər verən bir əlamət olduğunu mülahizə edərək qorxuya düşdü və yerindən ayağa qalxdı. S.Rehimov. [Qe-dir] özünün adamlardan seçilməsini böyük-lük əlaməti sayırdı. Mir Celal. [Oğlan] yəqin mənim üzümdə heyrət əlaməti görüb əlavə etdi. M.Rzaquluzade.
məc. dan. Görünmemiş, fövqelade, tayı-beraberi olmayan şey haqqında. Hər aşiqin biryarı var; Əlamətdi mənim yarım. Q.Zakir. Qaşların əlamət, gözün afatdı; Alışdırdı ca-nım, odlara çatdı. Aşıq Novres.
0 Əlaməti-fariqə köhn.
bir şeyi başqa-larından ferqlendiren elamet.

ƏLAMƏTDAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. elamet ve fars.
..dar] öz ehemiyyetine göre görkemli, çox böyük ehemiyyeti olan. Əlamətdar tarix. Əlamətdar hadisə. Əlamətdar gün.
[Şa-mamanın] təbiətindəki yaxşı, əlamətdar key-fiyyətlərin meydana çıxmasına, ümumun mənafeyi üçün fövqəladə dərəcədə xeyirli olmasına xalq kömək edir. İ.Əfendiyev.

ƏLAMƏTDARLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Əlametdar olma,
çox ehemiyyetlilik. Hadisənin əlamətdarlığı.

ƏLAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.]
Bu an, indi, hala. ürəfa məskəni olan Şirvan; Cühəla xabgahıdır əlan. M.Ə.Sabir. [Şeyx Hadi:] Mən də yoldaşlarımla bir yandan; Hində əzm etmək üzrəyəm əlan. H.Cavid.
Hele de, indiki halda. Əlan buradadır, getməmişdir.
Mədənlər yavrusu cəsur bir insan; Yerindən sıçrayıb danışır əlan. S.Vurğun.

ƏLAVƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
sif Əsas şeyin üstüne ar-tırılan; üstelik. Əlavə xərc. Əlavə seans. Bu gün iki əlavə dərs oxuduq. Əlavə vaxt ver-mək lazımdır.
Məncə, bu
. otağa əlavə bir qapı açmaq lazımdır. M.S.Ordubadi. Cavan-ları tərbiyələndirmək, onları ölkə üçün yetiş-dirib boya-başa çatdırmaq əlavə diqqət və qayğı tələb edirdi. M.Hüseyn. □ Əlavə et-mək
üstüne artırmaq, qoymaq. Məbləğin üstünə iki manat əlavə etmək. çaya qənd əlavə etmək; // üstelik olaraq demek ve ya yazmaq. Məktuba bir neçə söz əlavə etdi. Mən bu gündən işə başlayacağam,
deyə əlavə etdi.
Zeynal əlavə etdi:
Biz bundan sonra bir damın altında bərabər yaşaya bilməyəcəyik. S.Hüseyn. Sonra əlavə etdi:
Mən bu səsi eşitməyi çox xoşlayıram. M.Rzaquluzade. Əlavə olaraq
üstelik olaraq, elave kimi, elave şeklinde. [Mirze Qedir] öz istirahə-tini pozub otaqların birini də verməli, əlavə olaraq [Nesire] ailəsini keçindirə biləcək bir maaş da təyin etməli idi. S.Hüseyn. [Usta Qezenfer:] Dəniz neftçiləri
. əlavə olaraq dövlətə tonlarla neft veriblər. Z.Xelil. Əlavə olunmaq
üstelik artmaq. [Onu] əridən araqla papiros idi. Son günlərdə qorxu da əlavə olunmuşdu. Ə.Veliyev.
is. Kitaba, ayrı-ayrı fesillere, yazıya ve s.-ye artırılan hisse, behs ve s. Kitabın axı-rında əlavəsi var. Dissertasiyanın hər fəslinə əlavə verilmişdir.
Xoşqədəm çay süzürdü. Mən əlavələrin yerini müəyyənləşdirirdim. Ə.Veliyev.
is. Mecmue ve ya qezet abuneçilerine artıq, üstelik olaraq gönderilen kitabça ve s.
Qoş. mənasında:
..başqa. İş bilməyən, ancaq yemək-içməkdən əlavə; Bu canlı də-yirmanlarına şükr, xudaya! M.Ə.Sabir. Əlavə, Haşımdan başqa onların bir köməyi yox idi. B.Talıblı. □ Bundan əlavə
bundan başqa, üstelik olaraq. Bundan əlavə, dəxi Yusif şahda həzar gunə özgə eyblər tapdılar. M.F.Axund-zade. Bundan əlavə, Qaraca qız özü də oy-namağı tərk etmişdi. S.S.Axundov.
Xüsusi terminologiyada: artım, töreme, bir maddenin, mehlulun ve s.-nin terkibine, üstüne elave edilen madde ve s. Dizel yanacaqlarına başqa əlavələr qatılır.

ƏLAVƏSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Əlavesi olmayan, elave verilmeyen. Əlavəsiz məcmuə (qəzet).

ƏL-AYAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

top. Qollar ile qılçalar bir-likde. Əl-ayağını bağlamaq. Əl-ayağı tit-rəmək (əsmək).
[Kömekçi dedi:] Səriyin əl-ayağını, sürün onu bəri... Nə olubdur? C.Cabbarlı. Hatəmxan evin yerindən tər-pənmir, Pası əl-ayağını uzadır və onu yerə çırpırdı. S.Rehimov.
0 Əl-ayağa dolaşmaq
mane olmaq, ayağa dolaşmaq. Uşaqları aparın, yoxsa əl-ayağa dolaşarlar.
[Yaşlı kişi:] Şoğəribə qalmış əl-ayağına dolaşır,
deyərək [Şirin-nazın] çarşabını başından alıb yerə atdı. S.Hüseyn. [Hakim] səliqəli stolunun üstün-də gördüyü lazımsız kağızları bir-bir cırıb səbətə atırdı ki, "əl-ayağa dolaşmasın!" Mir Celal. Əl-ayağa düşmək
telaşa düşmek, teşvişe düşmek, heyecanlanmaq. Mehdinin qaçmasını Naxçıvan və Gorus nəçənniklə-rinə xəbər verdilər. Nəçənniklər əl-ayağa düşdülər. "Qaçaq Nebi". Adamlar əl-ayağa düşdülər. İskəndər kişinin cənazəsini sa-manlığa apardılar. M.Hüseyn. [Necef:] Bəs sən niyə belə əl-ayağa düşmüsən? İ.Əfen-diyev. Əl-ayağı buza dönmək (soyumaq)
elleri ve ayaqları soyumaq, soyuqdan donmaq. Tahirin anası Gülsənəm arvad qaş qaralanda fermada sağını qurtarıb evə qayıdan zaman onun yanaqları gömgöy ol-muş, əl-ayağı buza dönmüş, az qala dili tutulmuşdu. M.Hüseyn. Əl-ayağı düz
terbiyeli, exlaqlı, ismetli. Anam, bacım, qız gəlin; Əl-ayağı düz gəlin; Yeddi oğul istərəm; Bircə dənə qız, gəlin. (Bayatı). Əl¬ayağı soyumaq
1) ölümü yaxınlaşmaq, ölmek; 2) hevesden düşmek, ruhdan düşmek. Lotuların əl-ayağı işdən-gücdən soyudu... (Nağıl). Əl-ayağı sustalmaq
1) zeiflemek, taqetsizleşmek. Yavaş-yavaş qulağıma tar-qaval səsləri də gəlməyə başladı. Əlim-ayağım sustaldı. M.Rzaquluzade; 2) b ax əl-ayağı soyumaq. Əl-ayağı titrəmək
1) qorxudan ve ya soyuqdan esmek, tit-remek; 2) zeiflik, qocalıq, xestelik üzünden el ve ayaqları esmek. Əl-ayağı üzülmək
bax əli üzülmək ("əl"de). Əl-ayağı yer-dən üzülmək
son derece teeccüblenmek, heyret etmek. Muxtarov Xanlara baxdıqca özü də məəttəl qalır, bəzən elə bil əl-ayağı yerdən üzülürdü. M.Hüseyn. Əl-ayağına düşmək
tezim etmek, qabağında diz çökmek, yalvarmaq. Əl-ayağını bağlamaq
hereket etmesine imkan vermemek, mane olmaq. Əl-ayağını kəsmək
heç bir iş görmeye qoymamaq, mane olmaq. Əl-aya-ğını qayırmaq
hazırlaşdırmaq, hazırlıq görmek. [Hacı Hesen:] Ay qız, Fatma, Nazlının əl-ayağını qayır, bu gün gərək köçürək. C.Memmedquluzade. Əl-ayağını toplamaq
1) işe başlamaq, neden başla-maq lazım geldiyini müeyyen etmek. çim-naz isə hələ də əl-ayağını toplaya bilmirdi. Ə.Əbülhesen; 2) işi qurtarmaq üzre olmaq, işi tamamlamağa yaxınlaşmaq. Əl-ayağını yığ(ışdır)maq
nizam ve intizama tabe etmek, tabe olmağa mecbur etmek, qaba-ğını almaq, istediyini etmeye qoymamaq, müeyyen çerçive içerisine almaq. Əl-ayaq açmaq
istediyi kimi, serbest hereket et-mek. Əl-ayaq atmaq
bax əl-ayaq çal-maq. Əl-ayaq çalmaq
çırpınmaq, çapa-lamaq. Əl-ayaq çəkilmək
bax əl-ayaq yığılmaq.
.Gecə yarısı əl-ayaq çəkilir, hər şeyyuxuyagedir, səs-sədakəsilir. M.S.Ordu-badi. Axşam əl-ayaq çəkiləndə bura gəlib, üzünü bu qayaya tutub "a qaya-qaya!" deyə çağırsan, "qaya-qaya!" deyən əks-səda eşi-dərsən. R.Rza. çünki elə hər gecə, çəki-ləndə əl-ayaq; Qaranlıq döngələrdə onlar verir səs-səsə! Ə.Cemil. Əl-ayaq eləmək (etmək)
1) terpenmek, hereket etmek, sey göstermek, yubanmamaq, celd terpen-
mek. Bir əl-ayaq eləsək, işin canı alınar.
Bədəlovun taqımı doğrudan da elə əl-ayaq elədi ki, Mədədov onları görəndə təəccübdə qaldı. Ə.Əbülhesen; 2) tapmaq, elde etmek. Zəhmət çək, mənə bir paket əl-ayaq elə. Mir Celal. Əl-ayaq kəsilmək
bax əl-ayaq yığılmaq. Kənddə əl-ayaq kəsilmişdi. Ə.Abasov. Əl-ayaq qoymaq
bax əl qoy-maq
ci menada ("əl"de). Əl-ayaq oynat-maq
1) çapalamaq; 2) məc. hedelemek. Əl-ayaq tərpətmək
celd işlemek, teles-mek, herekete gelmek, sey etmek. Bir əl-ayaq tərpət görək.
[Eyvaz kişi] bir qədər əl-ayağını tərpədərək üzdüsə də, birdən suların arasında yox oldu. Ə.Veliyev. Əl-ayaq vermək
kömek etmek. Qonaqlıqda əl-ayaq verən çox olduğundan hər iş qay-dalı gedirdi. Əl-ayaq yetişməmək (çatma-maq)
çox uzaqda olmaq, görüşmek mümkün olmamaq. Cənnətin hurisi, ərzin mələki; Yetişməz, yüz qala, əl-ayaq sənə. Q.Zakir. Əl-ayaq yığılmaq (yığışmaq yığışılmaq)
gediş-geliş, hereket kesil-mek, hamı evine çekilmek. Axşamdan xeyli keçmişdi, kənddə əl-ayaq çoxdan yığıl-mışdı. M.Hüseyn. Əl-ayaqda qalmaq
ortada qalmaq, başqalarmm evezine cavab vermeli olmaq. Qadın bağırırdı:
.Hərəniz özünüzü bir deşiyə soxun, əldə-oyaqda mən qalım! Ə.Əbülhesen. Əl-ayaqda olmaq
hazırlıq görmek, tedbir görmek, amade olmaq, hazır olmaq. Əl-ayaqdan düşmək
elden düşmek, berk yorulmaq. Mən səni izləməkdən düşmüşəm əl-ayaqdan. S.Rüstem. Əldən-ayaqdan düşmək
bax əl-ayaq-dan düşmək. Əldən-ayaqdan getmək
bax əldən getmək
ci menada ("əl"de). Onun üçün nə əldən-ayaqdan gedirsən?
Kimisi əldən-ayaqdan gedir, kimisi sadəcə gülür, kimisi də haylı-küylü danışığı ilə özü-nü gözə verməyə cəhd edirdi. S.Rehimov. Bəndalı ustasının xahişinə tez və dürüst əməl eləmək üçün əldən-ayaqdan gedir, kürə qabağında fır-fır fırlanırdı. Mir Celal. Əldən-ayaqdan olmaq
çox gezmekden yorulmaq, elden düşmek. Əldən-ayaqdan salmaq
1) çox gezmek, her yerde olmaq; 2) taqetden salmaq, yormaq. [İkinci müha¬fiz:] Tüksüz yapıncı
. [Əlemdarı] bu fırtınada lap əldən-ayaqdan salacaqdır. S.Rehimov. Əlini-ayağını çəkmək
bir yere daha gedib-gelmemek, elaqesini kesmek.

ƏLBAQİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.] Artıq qalan, qalıq.
.Qalan əlbaqi paraların kimlərə paylandığı haqqında hesab verir. M.S.Ordubadi. // is. Qalan pul, pulun verilmeyib qalan hissesi. Pulun əlbaqisi kimdən çatacaq?

ƏLBƏƏL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
Əlden-ele, birinden-birisine. Kitab əlbəəl gəzdi.
Muradım, sə-ninlə verəm əlbəəl; Bu gülşən içində gəzəm əlbəəl. Aşıq Murad.
Celd, tez, elüstü, derhal, o saat. Xub-ların yaxşısı olmaz kəmməhəl; İşarə edən tək gələr əlbəəl. Q.Zakir. [Rehim xan:] Sən gərək Tehrana səfər edib Mirzə Rzanın qızını əlbəəl şaha təqdim edəsən. C.Cabbarlı.

ƏLBƏSƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "elbise"
"libas" söz. cemi] köhn. Libas, paltar. Dərhal dimdik qalxdım. Əlbəsəmi geydim. A.Şaiq. [Kor ki-şinin]
. əlbəsəsinin tərzi, biçimi avamlığını
. andırırdı. S.Hüseyn.

ƏLBƏSƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. köhn. Əlbese geymiş, pal-tarlı, paltar geymiş. Gözəl əlbəsəli adam.
Onündən qələbəliyi yarıb keçən arabaları, isti əlbəsəli, şən çöhrəli insanları
. süzdü. A.Şaiq.

ƏLBƏSƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. köhn. Əlbeseye yararlı, elbese üçün olan; paltarlıq. Əlbəsəlik parça.
Onun içinə oğlan evi bir əlbəsəlik ipək parça, iki imperial və bunun əmsalı bir şey qoyub qaytaracaqlar. R.Əfendiyev.

ƏLBƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
Bax əlbəttə. Əlbət gələ-cəkdir. Dünyaya gələn əlbət gedər.
Demək olmaz dirilər tək yatıb, əlbət duracaq; Olü-lər yatmağıdır, yox buna payan, ölüb... ə! M.Ə.Sabir. □ Əlbət ki
tebii ki, şübhesiz. Əlbət ki, on il bundan qabaq belə proyekt mühüm idi. Mir Celal.
ara s. Yeqin (ki), görünür (ki). Əlbət, bunda bir sirr var.
Dərvişəm, kəşkülüm var; Hər güldən beş gülüm var; Gəlmişəm mən qapına; Əlbət, bir müşkülüm var. (Bayatı). [Selime:] Əlbət, odunu satılmır nədi, kəsdi-rib bazarı ac-susuz. Ə.Haqverdiyev. Sevgi-siz, yoldaşsız bir gözəl kimi; Sükuta qərq olub yaşardın, əlbət. M.Dilbazi.

ƏLBƏTTƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Mütleq, her halda. Əl-
bəttə gəlməlidir. Getmək əlbəttə lazımdır.
Bir belə adamın içində yəqin; Əlbəttə, bəd-nəzər var, oynamasın. Q.Zakir. [Müsyö Jordan:] Əlbəttə sehrdir, mat qalmalı işdir, bir türfətüleyndə qəflətən Parij xarab olubdur. M.F.Axundzade.
ara s. Şübhesiz, tebii ki. O, əlbəttə, haqlıdır.
Ol qədər cövr etmə üşşaqə ki, səndən çəksin əl; Şah rəiyyətsiz ola, əlbəttə, şövkətdən düşər. S.Ə.Şirvani. [Mazanda-ranski:] Əlbəttə, mən heç özümü səndən əs-kik adam bilmirəm. C.Cabbarlı.