Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XƏFİYYƏÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xefiyye memuru, xe-fiyye agenti. Bu halda xəfiyyəçilərdən biri qapını açdı. C.Cabbarlr.

XƏFTİ-DİMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]: xəfti-dimaq ol-maq
beyni xarab olmaq, başrna hava gel-mek. Şəhərdə belə danışırdılar ki, Əhməd bəy xəfti-dimaq olub. Ə.Haqverdiyev.

XƏKƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Kömürün ovulub tökül-müş kiçik hisseleri; kömür ovuntusu.

XƏKƏNDAZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Zibil, kül ve s. gö-türmek üçün alet. Aşpaz Əli aşpazxananın qapısının yanında əlində xəkəndaz samovara kömür salırdı. C.Memmedquluzade. Qumru dinməz-söyləməz xəkəndazla mollanın yanın-dan elə çırpdı ki, sümükləri şaqqıldadı. Mir Celal. Kimi özü xəkəndaz götürüb, kimi də dükanların qabağında boynunu büküb daya-nan yetim uşaqlara bir-iki qəpik verib səkini suladırdı. İ.Şrxlr.

XƏLBİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Buğdanrn, arpanrn ve s.-nin zibillerini temizlemek üçün sağanağa ke-çirilmiş iri tordan ibaret alet. [Ferraş:] Ağa, sübhdən mən otağı süpürürdüm, mehtər Kərim əlində xəlbir bura gəldi, məlum olur xəlbiri burda qoyub gedibdir. M.F.Axund-zade. Mehtər əlində xəlbir, üzü samanlı, birinin əlində süpürgə, suçiləyən və Gülpəri də gəlirlər. ü.Hacrbeyov. □ Xəlbir kimi (tək)
deşik-deşik. [Mehdi:] Igidlər, irəli, dalımca gəlin! Xəlbir tək yağının bağrını dəlin! S.Rüstem. Dəlik-deşik elədi düşməni xəlbir kimi. M.Rahim.
◊ Xəlbirlə su daşımaq
vaxtrnr boş, fay-dasrz işle keçirmek, heder yere serf etmek.

XƏLBİRALTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Bax xəlbirgözü.
məc. zar. Oğul-uşaq, uşaqlar mena-srnda. [Selbi erine:] özün gedirsən, bəs bir çətən xəlbiraltını kim saxlayacaq? Ə.Veliyev.

XƏLBİRGÖZÜ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xelbirlenen buğdadan, arpadan ve s.-den xelbirin içerisinde qalan hisse. Buğdanın xəlbirgözüsünü təmizləmək.

XƏLBİRLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xelbirlemek"den f.is.

XƏLBİRLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Xelbirden keçir-
mek. [Mehter:] Xəlbir əlimdə idi, atlara arpa xəlbirləyib verəcəkdim, yadımdan çıxıb burda qalıbdır. M.F.Axundzade. Yoldaşlar-dan biri arpa xəlbirləyir, biri tüfəngini gəti-rib söykəyir ağaca, biri tüfəngini götürüb aparır. C.Memmedquluzade. Cəmil arpanı xəlbirləyib atların torbasına tökdü, torbala-rı atların başına keçirtdi. Ə.Veliyev. // məc. Saf-çürük elemek, yaxşrlarrm yamanlardan ayrrmaq. Xəlbirlənə kaş ömür də; Boş il düşə boş ömürdən... M.Araz.

XƏLBİRLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xelbirlenmek"den f.is.

XƏLBİRLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Xelbirden keçi-
rilmek, xelbirle temizlenmek. Arpa xəlbir-ləndi.

XƏLBİRLƏTMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xelbirletmek"den f.is.

XƏLBİRLƏTMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

icb. Xelbirleme işi gördürmek. Buğdanı xəlbirlətmək.

XƏLBİRVARİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xelbire oxşayan, xel-bire benzer.

XƏLƏF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Sonradan gelen, biri-nin yerine keçen ve ya keçmeli olan, onun işini davam etdiren, onu evez eden adam. M.F.Axundzadənin xələfləri.
Ya tələf olmalı, ya xələf. (Ata. sözü). [Settarzade] təklikdə, ya evdə nə qədər sakit, sönük gö-rünürsə, adam içində, ictimai yerlərdə öz xələflərini görür.. Mir Celal.
övlad, varis. Gör qılsa onu tələf həva-dis! Yox bir xələfi ki ola varis. Füzuli. Der-dim ki, gözəl xələf olarsan; Bir ailəyə şərəf olarsan. M.Ə.Sabir. Oğlunun özünə layiq bir xələf olacağından fərəhlənib, xan qocalıq günlərini şad və rahat keçirmək ümidində idi. M.Rzaquluzade. // Nesil, soy. öz xələfin gərək gözləyə kişi.. Q.Zakir. Sən də onun kimi qocalacaqsan, hörmət uma-caqsan xələflərindən. S.Rüstem.

XƏLƏL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Pozuculuq, eskiklik, zeif-lik, nöqsan, ziyan. Qəflət xələlindən ayrılar-dın; Əlbəttə kim olduğun bilərdin. Füzuli. Vaizi-şəhr öz iqrarına etsəydi əməl; Düş-məz idi bu qədər din ilə dünyayə xələl. S.Ə.Şirvani. □ Xələl dəymək (yetişmək) ¬ziyan deymek, zerer çekmek. Dostluğa xə-ləl dəymək.
[Əbülhesenbey qadrna:] Sizin gözəlliyinizə heç bir xələl yetişməmişdir. M.S.Ordubadi. Xələl gəlmək
ziyanr, zereri olmaq; pozulmaq; eyibli, nöqsanlr olmaq.
.Eyni musiqi parçasını biz vaxt etibarilə tez və ya yavaş bir sürətlə ifa edə bilərik, halbuki bundan musiqinin ölçüsünə heç bir xələl gəlməz, çaldığımız musiqinin ölçüsü heç də dəyişməz. Ə.Bedelbeyli. Xələl vermək (vurmaq gətirmək qatmaq)
ziyan vurmaq, zerer getirmek, pozmaq, xarab etmek, eyibli, nöqsanlr etmek. Gözəlliyinə xələl gətirmək. Sevincinə xələl qatmaq. Oyuna xələl vurmaq.
Kitablar Rüstəmin fikir dairəsini genişlən-dirdi, lakin qəti olaraq onun köhnə əqi-dəsinə xələl vura bilmədi. çemenzeminli. [Cemil] yenə Tahirlə dost olduğunu və aralarındakı incikliyin bu dostluq hissinə heç bir xələl gətirə bilməyəcəyini sübut etmək üçün səsinə mehriban bir ifadə verdi. M.Hüseyn. Xanım
. [uşaqlara] baxır və onların oyununa xələl qatmaq istəməyərək oğlunun məğlubiyyətinə o qədər də əhəmiyyət vermirdi. P.Makulu.

XƏLƏLDAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. xelel ve fars.
..dar] Bir hadise, iş ve s. neticesinde xelel deymiş, pozulmuş, dağrlmrş, korlanmrş; nöqsanlr. □ Xələldar etmək (eləmək)
pozmaq.
.
ci il inqilabının dalğaları.. bu küçə-nin sakitliyini xələldar edib, durğun həyatını çalxalandırmağa başladı. S.Hüseyn. Sübhan-verdizadə heç bir vaxt yaratmış olduğu bu nü-fuzu xələldar etmək və pərdəni yırtmaq istə-məzdi. S.Rehimov. Xələldar olmaq
pozul-maq, dağrlmaq. [Əbülhesenbey:] Zənn edirəm ki, Rusiya dövləti sizin mövqeyinizin xələldar olmasına heç vaxt razı olmaz. M.S.Ordubadi. Arttıq onun yuxusu; Olmayacaq xələldar; Onda fırtına görmüş; Bir dərya sükutu var. R.Rza.

XƏLƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bexşiş, hediyye. Hərə bir cür xələt götürüb Eyvazı pişvaz elədilər. "Koroğlu". [Hacr Mehdi:] Sənə də bir yaxşı xələt verərəm. Ə.Haqverdiyev. [Beşir:] Sona xala, oğlunu yola gətirmişəm. De görüm, mənə nə xələt verəcəksən? S.S.Axundov. // Toy, nişan merasimlerinde verilen hediy-ye. Novruz bayramında qız üçün bayram xələti, novbar meyvə, yemiş alıb göndərər-dilər. H.Sarabski.
B a x xalat
ci menada. Sonra üzün dörd nəfər hazırda olan pişxidmətlərə tutub dedi ki:
Xələti-şahanəni gətirin, qibleyi-aləmi geyindirin! M.F.Axundzade. Ağ xələt bürünər, zərnişan geyməz; Heç kəsi dindirib keyfinə dəyməz. Aşrq Əlesger. Bir azdan sonra dəhlizdə böyük lampalar yandı, Əbül-fət Mirzə əynində tirmə xələt qapını açdı.
M.S.Ordubadi.

XƏLƏT-BARAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

top. [ər.] Bağrşlanan şey, pul ve s.; bexşeyiş, hediyye. On səkkiz gün toyda qalandan sonra aşıq xələt-bara-tını da götürüb, yola düşdü. Aşrq Əlesger. [Vaqif Kazrma:] Nahaq yerə xanın keyfi tutulanda imarətə gəlmirsən. Bilirsən, bol xələt-barat alarsan. çemenzeminli.

XƏLƏTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Bax xalatlıq.
sif. Hediyye, pay olaraq verilmiş, ya ayrrlmrş. Xələtlik şeylər.

XƏLFƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Köhne meişetde: toy ve yas meclislerini idare eden şexse verilen ad. Son zamanlaradək Kəblə Nəsiri mə-həllənin xeyir və şərində "xəlfə" görmək olardı. S.Hüseyn. Dərhal xəlfə ağ qalay-lanmış mis satıllarda şərbət, əlində gülab-zən, camaat ilə bir yerdə küçəyə çıxardı. H.Sarabski.
B a x xəlifə
ci menada.

XƏLFƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xelfenin işi, vezifesi; meclisde başçrlrq.

XƏLİC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn.
Körfez.
Boğaz, kanal.

XƏLİFƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
tar. Bezi müselman ölkelerinde Mehemmed peyğemberin vekili ve bütün müselmanlarrn başçrsr ve hamisi sayrlan şexslere verilen yüksek dini ünvan (xelifeler Mehemmedden sonra iş-ğalçr müharibeler neticesinde yaradrlmrş ilk dövletlerde hem dünyevi, hem de dini hakimiyyete malik olmuşlar; vaxtile Tür-kiye sultanlarr da bu adr daşmuşlar). Padşah həm xəlifə olub, həm də dövlətin yol gös-tərəni. N.Nerimanov. Xətib xəlifə və Ağabəy Məhəmmədə dua etdiyi zamanda da xalqın bu iki ada qarşı bəslədiyi mənfi münasibət bir daha özünü göstərmiş oldu. M.S.Ordu-badi. [Babek:] Xəlifə və sarayın hədsiz-
hesabsız vergiləri hamını cana gətirib. M.Rzaquluzade.
Keçmişde molla mekteblerinde molla kömekçisi (bu menada çox vaxt "xelfe" şeklinde işlenir). Uşaqlardan biri
sonradan bildim ki, bu məktəbdə "xəlifə" imiş
həsrətlə baxdığımı görüb, anamdan mənim də onlarla iştirak etməyimi rica etdi. T.Ş.Simurq. Xəlifə ilə mollaya adam get-mişdi, hələ gəlib çıxmamışdılar. Qantemir. Molla, həmişə olmadığı zaman öz yerində xəlifə təyin etdiyi oğlana
. dedi:
Bu ge-dələr yenə gəlməyiblər. P.Makulu.
◊ Burda mənəm Bağdadda kor xəlifə
çox lovğa, çox tekebbür, yekebaş adam haqqrnda. Gülöyşə deyir, burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə, xəstələri özüm sağal-dacağam. S.Rehimov.

XƏLİFƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Xelifenin hakimiyyeti
altrnda olan yerler, memleketler.
Xelife ünvanr (titulu).