Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

NƏDIMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər. nedimet] köhn. "Nedim"in qadın cinsi (bax nədim
ci menada). [Mirze:] Həmin Kərbəlayı Kazımın arvadı on ildir ki, hacının evində işləyir, özü də xa-nımın nədiməsidir. P.Makulu.

NƏF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Xeyir, fayda, menfeet. [İzzet:] GörəkXudayar bəynən sənin nə alıb-verəcəyin var? Katdadı özünə katdadı. Gö-rək [Xudayar beyin] katdalığının sənə bir nəfii var? C.Memmedquluzade. Şəhər məktəbində təlim alan iəqir şagirdlərin nəii üçün müəl-limlərin hümməti ilə
. bir komediya göstərildi. F.Köçerli. □ Nəf etmək (eləmək)
qazan-maq, fayda götürmek, xeyir görmek. Sən bizi nəiə etmədin vasil; Bari qoy özgə elm edək hasil. S.Ə.Şirvani. O il Ağa Hüseyn çox bö-yük nəi elədi və bu nəii də Xəlilin ayağının sayəsindən hesab edirdi. Ə.Haqverdiyev.

NƏFBƏRDAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sifi [ər. nef ve fars.
..ber-dar] köhn. Xeyir gören, faydalanan, menfeet götüren. □ Nəfbərdar olmaq
fayda götür-mek, xeyir görmek, faydalanmaq.
.Biz va-porun, teleqraiın, təbabətin nemətlərindən nəibərdar oluruq. C.Memmedquluzade. [İmran Gülzara:] [Atanın] iikri odur ki, səni bir dövlətli adama verə ki, ondan nəfbərdar ola. S.S.Axundov.

NƏFƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir tek adam; kimse, şexs, ferd, kes.
.Tək bircə nəfərin də fikrinə gəlmir ki, dünyada yaşamaq ibarət deyil on-dan ki, səhər dükana gedib, axşam abgüştü yeyib yatasan. C.Memmedquluzade. [Sultan bey:] Hə, indi nə deyirsən, bir nəfər molla, bir kəllə qənd və üç manat pul ilə aran necə-dir? ü.Hacıbeyov. // Adam haqqında saylarla. üç nəfər gəldi. On nəfər növbə gözləyirdi.
Faytondan iki nəfər yapıncılı adam düşdü. M.Hüseyn. Bir nəfər əvəz.
kim ise, birisi, qeyri-müeyyen şexs, adam. Bir nəfər gəlib sizi soruşurdu.
[Nöker:] Vəzir sağ olsun, bir nəfər Şirazdan gəlib sizi görmək istəyir. ü.Hacıbeyov. Təpə arasında
. tonqalyanırdı. Kənarında bir nəfər yatmışdı... çemenze-minli. Bir nəfərə (nəfərinə) qədər (kimi)
hamısını, başdan-başa, ellikle. Milis nəfəri
köhn. milisioner. Milis nəfərləri maşından düşüb şinellərini soyundular və təklif gözlə-mədən dəhrə, yaba götürüb kol qırmağa baş-ladılar. Ə.Veliyev. Polis nəfəri
polis ida-resi işçisi. Ucaboy və namərbud hərəkətli bir polis nəfəri içəri girdi. İ.Şıxlı.
Adi esger, adi sıravi döyüşçü. özünü bu şəhərin oğlu və bu mübarizənin nəfərlərin-dən sayan Nəriman, ürəyində xoş və parlaq bir hissin işıq kimiyandığını duydu. Mir Celal.
...nəfərlik
adeten saylara qoşularaq şe-yin neçe nefere, neçe şexse mexsus, ya aid olduğunu gösterir, meselen: üç nəfərlik yer tutmaq. Otuz nəfərlik süfrə hazırlamaq.
Veysin atası Həbib Abdullaoğlu bu daxmada beş nəfərlik bir ailə qoyaraq vəfat etmişdi. Ə.Əbülhesen.

NƏFƏS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Ciyerle havanı içeri alıb buraxma (insan ve heyvanlarda oksigen udub karbon qazı buraxma prosesi). Nəfəs üzvləri. Dərindən nəfəs almaq. // Ciyerle alınıb bura-xılan hava. [Müellim ve Tellinin] başları bir-birinə çox yaxın olduğu üçün hər ikisi bir-birinin nəfəsindən gələn sıcaqlığı hiss edirdi. S.Hüseyn. Əmirxanı oyatmayır, dincəlsin deyə; Bəzən onun nəfəsinə qulaq da asır. S.Vurğun. // məc. Əlamet, iz, qoxu, tezahür. Yazın ilk nəfəsi eşidilməyə başladığı bir gündə o, bütün bədəninin od kimi yandığını hiss etdi.
M.İbrahimov. Yol onu dik qalxan biryoxuşa gətirib çıxararkən yolçu üzündə, yaxınlığı hiss olunan dağların soyuq nəfəsini duydu. Ə.Memmedxanlı. □ Nəfəs(ini) dərmək
müveqqeti rahatlanmaq, dincelmek üçün da-yanmaq, azacıq istirahet etmek, yorğunlu-ğunu almaq. [Muzdur] axır bir nəfəsini dərib pulun hesabına getməyə başladı. S.M.Qeni-zade. Bir hovur oturub nəfəs dərməyə bir daş kölgəsi də yox idi. Mir Celal. Nəfəsi qaral-maq (daralmaq, darıxmaq, tutulmaq)
boğulmaq, çetinlikle nefes almaq, tövşümek, tengnefes olmaq. [Yasavul:] Başınıza dönüm, ay ağa, ağzımı elə bağlasınlar ki, nəfəsim da-rıxmasın. N.Vezirov. Xalidənin halına qal-maq lazım idi, nəfəsi qaralmış idi. S.Hüseyn. Nəfəsini qısmaq (gizləmək)
susmaq, sü-kut etmek, dinmemek. [Cavahir xatunun] hər bir kəlməsini yaxşı eşitmək üçün hamı nəfə-sini qısıb dinlədi. M.Hüseyn.
məc. köhn. "Söz", "dil" menasında. Heç doğru deyil bunun nəfəsi; Nə qəzetdir, tamam pul tələsi. S.Ə.Şirvani. Süleyman bəy keçmiş günlərdən
Tiflis, Kislovodsk, Vladiqafqaz, Moskva səyahətlərindən qızğın bir nəfəs ilə laf vurmaqda idi. Ə.Haqverdiyev.
"Ses" menasında. Xanəndənin nəfəsi din-ləyiciləri valeh etdi.
0 Nəfəs almaq (çəkmək)
1) dincelmek, istirahet etmek. [Qehreman:] Bizimkilər irə-liləyəndə mən yoldaşlarım ilə bir az asudə nəfəs alırdıq. H.Nezerli; 2) rahatlanmaq, sa-kitleşmek, eziyyetden qurtarmaq, iztirab ve gerginlikden qurtarmaq. Hamının qəlbindən xof-xətər getdi və hamı [Mehemmed Qaca-rın] qətlindən sonra asudə və arxayın nəfəs aldılar. F.Köçerli. Gənc ailə asudə nəfəs ala-raq xoşbəxt yaşayışına yenidən davam etməyə başladı. çemenzeminli. Nəfəs vermək
ruhlandırmaq, heveslendirmek, ruh vermek. Ətrafdan baxan hər bir kəs sanki Fərhad-oğlunun ürək döyüntüsünü eşidib ona cürət və nəfəs verirdi. S.Rehimov. Nəfəs vurmaq din.
uğursuz söz demek, göz vurmaq, nif-rin tökmek, qarğımaq. Nəfəsdən düşmək
elden düşmek, üzülmek, taqetden düşmek, incimek, eziyyet çekmek. [İsrafil:] Ay ar-vad, altıma bir şey sal, nəfəsdən düşmüşəm. Ə.Haqverdiyev. Nəfəsi kəsilmək
1) elden düşmek, taqetden düşmek, üzülmek; 2) məc. ölmek. Qızın gözləri çoxdan axmış, nəiəsi kəsilmişdi. Mir Celal. Nəfəsini kəsmək
1) elden salmaq, taqetden salmaq, üzmek. Bu iş nəiəsimi kəsdi; 2) öldürmek. [Mirze Heyder:]
.Tezbuyuryazım, bəlkəHacı oyandı elədi, mənim nəiəsimi kəsər. Ə.Haqverdiyev. Qatilləri onun nəiəsini kəsmək istəyirdilər. S.Hüseyn. Bir nəfəs
bir an, bir deqiqe, bir saniye. İstəriz azad olaq zindani-qəmdən bir nəiəs. M.Hadi. Son nəfəsdə
can üste, ölerken. Son nəfəsə qədər (kimi)
heyatı-nın axırına kimi, ölene kimi, ölenecen.
.Qız yaxşı adama rast gələrsə, son nəiəsinə qədər sədaqət və məhəbbət saçaraq yaşayacaqdı. M.İbrahimov.
.Həyat özü darülfiünundur, in-san son nəiəsinə qədər öyrənməlidir. Ə.Sadıq.

NƏFƏSALMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ciyerle havanın içeri alınması. Nəiəsalma prosesi.

NƏFƏSLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sii. mus. Nefesle çalınan. Nə-iəsli musiqi alətləri (ney, klarnet ve s.). Dəniz sahilində nəiəsli hərbi orkestrin çaldığı adı şairanə valsın sədaları gah səmtini tez-tez dəyişdirən xəfiifivə sərsəri bir küləyin qana-dına ilişərək gəlirdi. Ə.Memmedxanlı.

NƏFƏSLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Otağın havasını deyişdir-mek üçün pencerede kiçik göz. Pəncərənin nəiəsliyini açmaq. // məh. Kiçik pencere.

NƏFƏS-NƏFƏSƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zəri çox yaxın, lap ya-
xın, üz-üze. Nəiəs-nəiəsə oturmaq.
Hey ça-lırlar, oxuyurlar nəfiəs-nəfiəsə; Mənsə baxıb ürəyimdə həsəd çəkirəm. S.Vurğun.

NƏFƏSSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sii. ve zəri
Haldan düşmüş,
cansız. Nəiəssiz düşüb qaldı.
Dinlədilər yolu bir az nəfiəssiz; Qaldılar bir qədər səmirsiz, səssiz. H.K.Sanılı. Mən bu lövhələri xəstə, nəiəssiz; Seyr edərək həmən, yüyürdüm səs-siz. S.Vurğun.
məc. Adamsız, insansız. Demək, Ağbu-laq meşəsi heç də nəiəssiz deyildi. S.Rehimov.

NƏFƏSVERMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ciyerden havanın bu-raxılması. Nəiəsvermə prosesi.

NƏFIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Ucu getdikce genişle-nen boru şeklinde olan nefesli çalğı aleti; şeypur. [Derviş Mesteli şah:] Mən bu saat elə burada, bu otağın içində bir dairə çəkib əyləşərəm o dairədə, başlaram şah nəiiri çal-mağa. Onda görərsən ki, necə sənin evin tar-mar olub başına uçar. Ə.Haqverdiyev.
köhn. məc. Xeber yayma, şayie buraxma.

NƏFIS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Son derece zerif, ince, gözel, qeşeng. Nəiis sırğa. Nəiis parça. Nəiis şəkil.
Xalça Fərqanədə toxunmuş, olduqca zərii və nəiis ipəkdən idi. M.S.Ordubadi. [Mensur ve Sitare] təmiz və nəiis ağ paltar geyib bağı seyr edirdilər. C.Cabbarlı.
.Fay-tondan ucaboylu, nəiis bir xanım düşüb ma-ğazaya girdi. çemenzeminli. □ Nəfis ədə-biyyat köhn.
bedii edebiyyat. Ozünü ziyalı sayan hər bir adam nəiis ədəbiyyatı bilməli-dir. M.Hüseyn. Nəfis sənətlər köhn.
ince-senet.

NƏFISLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İncelik, zeriflik, qeşenglik.

NƏFLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sii. Xeyirli, faydalı. Əgər bizim xa-hişimiz qəzetəmizi nəili və ləyaqətli etmək isə, onda borcumuz budur ki, onun ehtiyacatını düzəldək. F.Köçerli. Rəhim kişi hərçənd özü oxumuş adam deyil idisə də, lakin yenə elmin insana nəili və iərz olduğunu yaxşıca bilir idi. İ.Musabeyov.

NƏFS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Ehtiras, şiddetli istek, arzu, meyil.
.Mənim belə yadıma gəlir ki, [türk padşahlarının] arzu və məşğələləri öv-rətbazlıq, millətin səadətini öz nəfislərinə qur-ban eləmək idi. C.Memmedquluzade. Onda Mahmudun ağlı və ixtiyarı oyanardı, korgözlü nəisin arxasınca getməzdi. çemenzeminli.
Tamah, tamahkarlıq.
Tamah, daxili ehtiyac, arzu (adeten menfi menada). □ Nəfsini öldürmək
iste-diyini elememek, tamahını kesmek. [Hemze:] Bu
. qutulardan bir-ikicəsini verib, onun hə-ləlik nəisini öldürə bilərik. Ə.Əbülhesen.
İnsanda şehvani hisslere ve yeyib-içmek kimi ehtiyaclara olan meyil. Nəisini saxla-maq. Nəisinə məğlub olmaq.
Molla qazı Teymur üçün aparanda nəisini saxlaya bil-məyib, bir budunu özü yeyir. "M.N.letif."
köhn. "Adam", "insan" menasında. [Ab-bas bey:] Qoy bir nəis ölsün, bəlkə neçə min nəis dirilə! Ə.Haqverdiyev.
◊ Nəfsi iti
1) son derece tamahkar. [Atlı-lar] Əlyar xanın xasiyyətinə bələd idilər, xan nəisi iti bir adam kimi bütün mahalda məş-hur idi. Ə.Memmedxanlı; 2) ehtiraslı.

NƏFSANI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sifi [ər.] Ehtirasa, şehveti hiss-lere aid olan. [Şeyx Senan:] Mənə biganə zövqi-nəisani; Sevdiyim yalnız eşqi-ruhani.
H.Cavid.

NƏFSKAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. nefs ve fars.
..kar]
Şehvet düşkünü.
Tamahkar, nefsini saxlaya bilmeyen. Əziz bir azacıqlandı:
.Sənin kimi nəfskar, dünyanı dördəlli tutan bir adamı briqadir saxlamaq olmaz. Ə.Veliyev.

NƏFSLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
çox tamahkar, her şeyde gözü olan.
Ehtiraslı, qızğın.

NƏFSPƏRƏST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. nefs ve fars.
..pe-rest]
öz nefsini güden, çox tamahkar, her şeyi öz nefsine qurban eden. Nə vaxta qədər biz biçarələr bu kimi nəfspərəst qərəz sahib-lərinin əlində oyuncaq olacağıq?! M.F.Axund-zade.
Şehvet düşkünü, şehvetperest.

NƏĞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] bax mahnı. çün bülbüli-aşiqi-xoşavaz; Eylərdi çəməndə nəğmə ağaz. Xetayi. Can verəndə oxuyun nəğməni Quran əvəzi. S.Ə.Şirvani.

NƏĞMƏKAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. neğme ve fars.
..kar]
Neğme oxuyan; xanende. O məchul nəğ-məkar odunçu oğlu Valeh imiş. Ə.Memmed-xanlı. Susub durdu bülbül yenə; Həsrət qaldı bu dar qəfəs; Nəğməkarın nəğməsinə. B.Va-habzade.
Neğme qoşan. Nəğmələr içində mənim nəğməmin ayrı bir yeri var; Mən toxunulmaz hüququmun nəğməkarıyam. M.Müşfiq.

NƏH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.]: nəh demək (danışmaq)
bed danışmaq, pis getirmek. Əziziyəm, nəh demə; Nəh danışma, nəh demə; Qoy öpüm al yanaqdan; Mən də çatım əhdimə. (Bayatı).

NƏHAYƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
is. Son, axır, qurtara-caq. Hər şeydə başlanğıc və nəhayət vardır. Bu işin nəhayəti nə olacaq?
Həyat nəşəsilə titrəyir içim; Parlaq gələcəyim, nəhayətim var. M.Müşfiq. □ Nəhayət vermək (qoy-maq)
saxlamaq, dayandırmaq, son vermek. Geriliyə nəhayət vermək. İşə nəhayət ver-mək.
.[Selime] yalnız tərəddüdlərinə bir nəhayət verdi. S.Hüseyn. Nəhayətə yetmək
sona çatmaq, axıra yetmek, qurtarmaq. Zülfi-ruxun hekayəti yetməz nəhayətə; Gər etsələr səfidü-siyəh sübhü-şam bəhs. S.Ə.Şirvani. Nəhayəti yetmək
axırı çatmaq, axırı olmaq, ölümü çatmaq. [Mensur:] Hicrində yandım, ey mələk, dəxi yetdi nəhayətim. C.Cabbarlı.
is. Qurtaracaq, uc. Məftilin nəhayətini bir nöqtədə birləşdirmək.
zərf Axırda, sonda, neticede. Nəhayət gəldi çıxdı. Nəhayət başa düşdü.
[Rzaqulu-xanın] Parisin teatr və sair ədəbiyyat səh-nələrində oxuduğu leksiyalar və müasir xita-bələr ağızdan-ağıza dolaşaraq, nəhayət qə-zetlərdə və jurnallarda dərc olunardı. M.S.Ordubadi. Bəhramı bir ceyran yamanca yordu; Nəhayət bir keçid başında vurdu. A.Şaiq. // Ara söz mənasında. Bir de, bunlar-dan elave, her şeyden sonra. İstirahət üçün, nəhayət, şəhərdən kənara çıxmaq olardı.
zərf Heddinden artıq, son derece, ol-duqca. Ey mənim əziz qardaşlarım! Məktu-bunuzu açıb oxudum, nəhayət hər ikinizdən razıyam. C.Memmedquluzade. Biçarə qolu-nun ağrısından bitab düşüb, nəhayət məşəq-qətlə özünü sınıqçı Kərbəlayı Piriyə yetirdi. S.M.Qenizade. // Nəhayətdə şeklinde he-min menalarda. Nəhayətdə sevindi.
.Ke-çən il nəhayətdə quraqlıq olmaq səbəbilə və Qəzvinin ətrafında suyun qıtlıq cəhətilə əksəri-məhsulat yanıb əmələ gəlməmişdi. M.F.Axundzade. ömər nəhayətdə ağıllı və kamallı oğlandır, amma bunun ilə belə ata-sının xoşuna gəlmir. N.Nerimanov. □ Nə-hayət dərəcədə
son derece, çox, artıq, hedsiz derecede.
.Məcmuəmizin açılması barəsində
. teleqram və məktub göndərənlər-dən nəhayət dərəcədə məmnun olub, bizi yada salanlara izhari-təşəkkür edirik. "Mol.Nesr.". [Kendin] əhalisi isə nəhayət dərəcədə avam, həkimsiz, dərmansız yaşayırdılar. S.S.Axun-dov. Vəhşi ilə Qaraçı kənddə böyüyüb nəha-yət dərəcədə dost olurlar. H.Sarabski.
Nəhayətində şeklinde
sonunda,
axırında, qurtaracağında. [Mesme:]
.Həftə
nəhayətində onu yoxlamağa getdim. S.Hü-
seyn. Küçənin nəhayətindəki fənər yandı.
Ə.Memmedxanlı.
ara söz. çoxdan gözlenilen bir işin ba-
şa geldiyini, axırda müsbet neticelendiyini
ve bundan duyulan memnunluğu ifade edir.
Nəhayət, qız gəlib çıxdı. Nəhayət, maşın yola
düşdü. Nəhayət, yay tətili yetişdi.
Nəhayət,
komissiya üzvlərinin hamısı bir rəyə gəldi:
"Ceyran düzü perspektivdən məhrumdur".
M.Hüseyn. Nəhayət, həsrətlə görmək istə-
diyimiz bu tarixi şəhərə qədəm qoyuruq. M.İbrahimov.

NƏHAYƏTSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf Sonsuz, bitmez, tükenmez, sonu-axırı, hedd-hüdudu olma-yan. Nəhayətsiz dalğalar bir-birini qovurdu. Nəhayətsiz üfüq. Nəhayətsiz adam axını.
Novruzun hədəqədən çıxmış gözləri hənuz nəhayətsiz fəzalara dikilmişdi. H.Nezerli. Doğrudan da Mərcan nənənin qəzəbi nəha-yətsiz idi. Mir Celal.