Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

TUTQUNLUQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Buludluluq, dumanlılıq;
tutqun havanın, göyün veziyyeti. Göyün üzü-nü qar havasına məxsus bir tutqunluq bürü-müş, şiddətli küləklə qar yağırdı. S.Hüseyn. Hər tərəf yaş, duman kimi boz bir tutqunluq içində idi. Mir Celal.
Batqınlıq, batıqlıq, boğuqluq (ses haq-qında). Valentinanın səsində tutqunluq, yaxud da qondarma bir gümrahlıq duyulsa idi, bəlkə də sözləri bu üç-dörd nəfərdə əks-təsir oya-dar(dı). Ə.Əbülhesen.
məc. Qemlilik, kederlilik, meyusluq, pe-rişanlıq, qemginlik, pertlik. Gülyanağın indicə gülümsədiyinə baxmayaraq, sifətindəki tut-qunluq, fikir-düşüncənin əksi hələ də qalırdı. Ə.Veliyev. Əlikram daxili narazılığını və tut-qunluğunu boğub örtülü saxladı. B.Bayramov.
məc. Bir şeyde aydınlığın olmaması; dumanlılıq, qeyri-müeyyenlik. çar konsulu beynəlxalq vəziyyətin tutqunluğunu hiss etdirməyə çalışırdı. M.S.Ordubadi.
Tutqun şeyin halı; solğunluq. İşığın tut-qunluğu. Rəngin tutqunluğu.

TUTMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutmaq"danf.is. [Ayrım qızı] cücələri tutmaması üçün əlinə böyük bir ağac alıb, "kiş, kiş" edərək qızılquşu qovla-mağa başladı. A.Şaiq.
is. Her hansı bir xesteliyin birden özünü büruze vermesi, güclenmesi, keskinleşmesi, növbe (xestelikde). // Yoluxucu, keçici xes-
telik.
0 Tutması tutmaq məc.
birden hirslen-mek, coşmaq, tersliye başlamaq. [Qasımeli:] Tutması tutanda da, Allah göstərməsin, öhdə-sindən gəlmək olmur. C.Memmedquluzade. [Zalxa:] Budur ha, yenə tutması tutdu, çıxdı göylərə. S.Rehman.

TUTMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Əli ve ya elleri ile bir şey-
den yapışmaq. Məhəccərdən tutmaq. Divar-dan tutmaq.
Hacı Rəsul, Bəndalının zərbə-sindən yıxılmamaq üçün qapıdan bərk tutdu. Mir Celal. Poçtalyon, Xoşqədəm nənənin qo-lundan tutub onu maşına tərəf çəkdi. S.Qedir-zade. // Her hansı bir veziyyetde elinde sax-lamaq. Gah çəkic vurdu əlim, gah da qələm tutdu əlim. S.Rüstem. [Oğlan] indi tüfəngi rahat tuta bilirdi. M.Rzaquluzade.
Hedefe deymek, toxunmaq. Şillə onu tutdu.
İkram başını cəld yana əydiyinə görə birinci yumruq onun çiynini tutdu. Ə.Əbül-hesen. Fatı yerdən daş götürüb itə atdı, lakin daş ala köpəyi tutmadı. Ə.Abasov.
Diri-diri ele keçirmek, ovlamaq. Ceyran tutmaq. Balıq tutmaq.
On səkkizyaşında Bə-şir çıxır çinar ağacına dolaşa tutsun, quşu ci¬binə qoyandan sonra ağacdan yıxılır, qılçası sınır. C.Memmedquluzade. Mən gedib göyər-çini tutdum. M.Rzaquluzade. // Hebs etmek, ele keçirmek, yaxalamaq. Oğrunu tutdular.
Pristav Əliağa bəy Cavanşirov Nəbini tutub qazamata göndərir. "Qaçaq Nebi".
Bir şeyin tutumunu, hecmini, yerleşdir-me qabiliyyetini bildirir. çamadan paltarları tutdu. Səbət 5 kiloqram meyvə tutur. Stəkan 20 qram tutur.
Meydan izdihamı tutmurdu. Ə.Abasov.
İşğal etmek, zorla bir yeri almaq, ele keçirmek, bir yere daxil olmaq. Gün əyilən zaman [döyüşçüler] yeni bir kəndi tutdular. Ə.Veliyev.
Sirayet etmek, yoluxmaq, xestelenmek. Qrip tutmaq.
Məlumdur ki, çiçək naxoşlu-ğunu o uşaqlar tutur ki, onlara çiçək döyül-məyibdir. C.Memmedquluzade.
Göyermek, bitmek. Tinglərin bir hissəsi tutmadı. Şitillərin hamısı tutdu.
[Kerem:] Qərənfillər tutmaz imiş; Gül tikansız bitməz imiş. "Əsli ve Kerem". // Başqa bitki ile bitiş-mek, calanmaq. Qələm tutdu. Calaqların bir hissəsi tutmadı.
Qapmaq, dişlemek. [Yazgül:] Deyəsən, yamandəymiş Bobik zəncirini qırıb, gedib istirahət evinin qızlarını tutub. Ə.Memmed-xanlı. [Fatı:] Məni o azar dəymiş it tutdu, bala! Ə.Abasov.
Qapamaq, örtmek, eli ve ya başqa bir şeyle görünmez etmek. Ağzını tutmaq.
Ən-tiqə "Oğru gəlib! Evimizə oğru gəlib!"
deyə ikiəlli gözlərini tutub, hönkür-hönkür ağla-yırdı. Mir Celal. Umid əlini ağzına tutub, xəl-vətcə əsnəyir, gözlərini ovuşdururdu. B.Bay-ramov.

Yaxşı göstermek, uyğun gelmek, yaraş-maq. Bu paltar onu yaxşı tutur.
[Yunis xala-sına:] Yaqut sənə demirdi ki, bu şapka məni tutmur? Ə.Memmedxanlı.
Bir iş görmek isteyene mane olmaq, el-qol açmağa qoymamaq. [Mercan bey:] Ay camaat, məni tutmayın, bu kişini öldürəcəyəm. ü.Hacıbeyov.
Müeyyen şertlerle bir işe qebul etmek, götürmek. [Hacı Mehdi:] Birini qovub, ayrı-sını tutursan, o, əzzəlkindən pis çıxır. Ə.Haq-verdiyev. [Ağca] dünyagörmüş xanımların məsləhətilə bir dayə tutub, uşağı ona tapşırdı.
Mir Celal.
məc. Kirelemek, kiraye etmek, icare etmek, pul vererek müveqqeti istifade etmek. Taksi tutmaq. Mehmanxanada nömrə tutmaq.
[Qız dedi:] Bir münasib mənzil tut, yığışaq ora. (Nağıl).
məc. Uyğun gelmek, bir gelmek, düz gelmek. Atlı ilə piyadanın yoldaşlığı tutmaz. (Ata. sözü). Deyirsən, mənimki tutar səninlə; Gəl birgə əbədi bir həyat quraq. S.Rüstem.
məc. Toxunmaq, berk tesir etmek. Söz onu bərk tutdu.
Hümmətyarla Mədədin söh-bəti Xanpərini bərk tutmuşdu. Ə.Veliyev.
Tutmamaq şeklinde
netice verme-mek, müveffeqiyyetsizliye uğramaq, baş tut-mamaq. [Vaqif:] İbrahim xan qardaşı Mehralı bəyin dul arvadına evlənmək istədi, tutmadı. çemenzeminli.

..tutmuş şeklinde
..başlamış,
..baş-layaraq menasında işledilir. Krasnovodskdan tutmuş ta Daşkəndə kimi hər yerdə bu qəsəbə-nin cavan tacirlərinə rast gəlmək mümkündür. Ə.Əbülhesen.
Bir sıra isimlerden sonra gelerek, mü-rekkeb feil ve müxtelif ifadeler düzeldilir; mes.: yükünü tutmaq, acığı tutmaq, yer tut-maq ve s.
0 Tutdu qatıq, tutmadı ayran
netice-sinden asılı olmayaraq edilen teşebbüs haq-qında. Tutduğunu buraxmamaq
öz dedi-yinden el çekmemek, inad etmek, istediyini, dediyini etmek.

TUTMALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Tez-tez tutmalara (
ci me-nada) meruz qalan, tutması olan. Tutmalı qoca.

TUTU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

B ax tutuquşu
ci menada. Hər tərəfdə tutu, qumru; Coşur, oxur indən belə. "Əsli ve Kerem".
məc. Dili şirin, gözel sözler danışan gözel haqqında. Tutu danışıqlı, qumru ağızlı: Şirin dili canım aldı, əfəndim! "Koroğlu". Şəkər söhbətlidi, şirin dillidi; Tutu kimi xoşzəbanım gedibdi. Aşıq Əlesger. // məc. Menasını anla-madan uzun-uzadı danışan adam haqqında.

TUTUCU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir şeyi tutmaq üçün düzel-dilmiş mexanizm, qurğu ve s. Tutucunu işə salmaq. // Sifet menasında. Tutucu alətlər.

TUTUQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax tutqun. Verdiyev
. tutuq səslə cavab verdi. Mir Celal.

TUTUQLUQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Tutqunluq. Havanın tutuq-luğu. Səsin tutuqluğu.

TUTUQUŞU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
zool. Tropik ve subtro- pik ölkelerin meşelerinde yaşayan ala-bezek rengli quş; tutu.
məc. dan. öz müsteqil fikri olmayıb baş-qasının fikrini, sözlerini tekrar eden adam haqqında.
0 Tutuquşu kimi ötmək (danışmaq)
dilaverce, selis danışmaq, revan danışmaq. Teymur baxır ki, bayaqdan tutuquşu kimi da-nışan vəzirlər, əyanlar Molla Nəsrəddini gör-cək lal oldular. "M.N.letif." [Şahmar:]
.Ki-nolarda min dəfə görmüşəm ki, sevən oğlan-lar tutuquşu kimi ötürlər. B.Bayramov.

TUTULMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutulmaq"dan f.is. [Valen-
tinov:] Tutulması çətindir. Gerisindən qorx-mayın. C.Cabbarlı.
is. Göy cisminin müveqqeti olaraq başqa göy cismi ile örtülmesi ve ya başqa göy cis-minin kölgesinde qalması. Günəşin tutul-ması. Ayın tutulması.

TUTULMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutmaq"dan məch. Xəs-
təliyə tutulmaq.
f. məc. Pert olmaq, pozulmaq. Zahidoğ-lu danışa-danışa qaralır, çox bərk tutulurdu. S.Rehimov.
f. Müveqqeti olaraq başqa göy cismi ile örtülmek ve ya başqa göy cisminin kölge-sinde qalmaq (göy cisimleri haqqında). Ay (Günəş) tutulmaq.

TUTULMAZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Tutula bilmeyen, ele ke-çirile bilmeyen, tutulması, yaxalanması müm-kün olmayan.

TUTUM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Müeyyen qeder şeyi tutmaq, öz içerisinde yerleşdirmek qabiliyyeti; hecm. Sisternin tutumu.

TUTUMLU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Müeyyen miqdarda şey tuta bilen; hecmli. 5 litr tutumlu neft qabı. // çoxlu miqdarda şey tutan; irihecmli. Tu-tumlu çən.

TUTUMSUZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Az şey tutan, tutumu kiçik
olan; kiçikhecmli. Tutumsuz qazan.

TUTUŞDURMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutuşdurmaq"dan f.is.

TUTUŞDURMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f Oxşar ve ferqli cehet-lerini, yaxud bir şeyin o biri şeyden üstünlü-yünü müeyyen etmek üçün onları qarşılaşdır-maq, müqayise etmek. [Telli] o gün Molla Xəlildən eşitdiyi sözlərlə əvvəlcə müəllimdən eşitdiyi sözləri bir-birilə tutuşdururdu. S.Hü-seyn. Rəis hesabı qurtarıb, onu kağızdakı rə-qəmlə tutuşdurduqdan sonra qəddini düzəl-dərək astadan əsnədi. I.Əfendiyev.

TUTUŞMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutuşmaq"dan f.is.

TUTUŞMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Bax tutaşmaq. [Nazlı] bu saat Camalın qardaşı ilə tutuşacağını zənn edirdi. Ə.Əbülhesen.
Alışmaq, yanmağa başlamaq, alışıb-yanmaq. [Əsli:] Ağa Kərəm, Paşa Kərəm, Xan Kərəm! Alış Kərəm, tutuş Kərəm, yan Kərəm! "Əsli ve Kerem". [Tarxan:] Uf, ya-nar odlara tutuşdum mən! A.Şaiq.
Azacıq berkimek, qurumaq; suyu çekil-mek. Palçıq tutuşdu.
Sement tutuşub qurtar-dıqdan sonra bərkiməyə başlayır. S.Quliyev.
qarş. Qurşaq yapışmaq, küştü tutmaq, güleşmek. Dedi:
Olmaz ki, olmaz.
Xüla-sə, əlacım kəsildi, elə zorxanada tutuşduq. çemenzeminli.

TUTUZDURMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Tutuzdurmaq"dan f.is.

TUTUZDURMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. dan. Ilişdirmek, berk vurmaq, çekmek.

TUTYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
köhn. Kimyevi madde
sink.
məc. Mövhumatçıların müqeddes say-dıqları her hansı bir şey. Xalq dalınca yüyü-rüşüb [mollanın] uzunqulağının ayaqlarının izindən torpaq götürüb tutya kimi evlərində saxlayırdılar. Ə.Haqverdiyev.

TUVACA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf Tuva dilinde. Tuvaca-rusca lüğət.

TUVALILAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

cəm Tuva Respublikasmm esas ehalisini teşkil eden xalq.

TUZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[pol. tuz, esli alm. Dous]
Qumar kağızlarında: ortasında bir xal olan qiymetce en yüksek kart. Xaç tuz.
[Cebi:] Xeyr, olmaz, gərək tuz vuraq, kimə çıxsa o, bank qoysun. S.S.Axundov.
məc. dan. Her hansı bir mühitde yüksek mövqe tutan nüfuzlu şexs. Maliyyə tuzları.
[Reşid:]
.Bu saat Bakının tuzları fəhləyə ləbbeyk deyir, o ki qaldı mən olam. M.Hü-seyn. // Her hansı bir mühitde şöhret qazanmış, tanınmış şexs. Teatr tuzları. Tuzlar yığışıblar.