Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

SƏRSƏMLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Sersemlemek"den f.is.

SƏRSƏMLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Her hansı bir sebeb-
den ağlını itirmek, gicelmek, deli kimi olmaq, zehni qarışmaq. [Şabanın] sərsəmləyən (f.sif.) vaxtda dilindən Gülsüm adı bilmərrə düş-mürdü. Ə.Haqverdiyev.

SƏRSƏMLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Sersem hal ve veziyyet ve ya sersemcesine iş, hereket; delilik, ağıl-sızlıq. [Musa:] Fəqət ilanı öldürüb də yav-rusunu buraxmaq sərsəmlik deyilmi
.. ya? H.Cavid. Qızın elçisiz, sorğusuz-sualsız qoşulub gəlməsi sərsəmlikdir, ağılsızlıqdır. M.Ibrahimov.

SƏRSƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Güclü ve soyuq külek.

SƏRSƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dənlik
ci menada.

SƏRSƏRİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.]
Işi-gücü ve müey-yen yeri olmayıb orada-burada dolaşan, heç bir işle meşğul olmayan; avara, veyil. [Zey-nalı] belə sərsəri həyata kefdən
. ayılmayan bəzi arqadaşları
. sürükləmişdi. S.Hüseyn. // Is. menasında. Dəyibdir Zakirə eşqin əsəri; Kimi dəli deyir, kimi sərsəri. Q.Zakir. [Fer-had Sitareye:] Sən Nəsrəddin şahın hərəmi, mən səfalət içində çapalayan bir sərsəri, elə deyilmi? C.Cabbarlı.
zərfSersericesine, delicesine. Tamam içəridən çıxır və sərsəri, qorxunc bir qəh-qəhə çəkərək ildırım kimi çaya tərəf qaçır. S.S.Axundov. □ Sərsəri olmaq
deli ol-maq, ağlını itirmek. Aşığınam canü dildən, ey pəri! Dərdi-fərağından oldum sərsəri. Aşıq Peri.
Sahibsiz, yersiz-yurdsuz, avara. [Sefil uşaq] gündüz diləndiyi bir parça çörəyi şəhə-rin sərsəri itlərinə paylayırdı. Ə.Memmed-xanlı.

SƏRSƏRİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Serseri adamın halı; ava-ralıq, veyillik. Sərsərilik etmək.

SƏRT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Berk, möhkem. Sərt daş.
Bu vaxt yaxında, sərt qayaların dalında insan gülüşləri, külüng və motor səsləri eşidildi.
Z.Xelil.
Şiddetli, keskin (yumşaq, mülayim ziddi). Sərt iqlim. Sərt soyuq. Sərt şaxta. Sərt külək.
Əlimizi aparardı sərt ayaz; Ruzimiz olurdu gündən-günə az. Aşıq Əlesger. [Seyfeli] ara-nın
. istisindən çıxıb yaylağın sərt soyuq ha-vasına düşdüyü üçün üşüyüb acı alma kimi büzüşmüşdü. B.Bayramov. // Zerf menasında. Ellərə car çəkən payızın səsi; Düzlərdə sərt əsən küləklərdədir. N.Xezri.
məc. Qaba, kobud, tünd, keskin. Sərt adam. Sərt xasiyyət.
Rüstəm kişi Səkinəyə sərt bir cavab verdi. M.Ibrahimov. Yaxşı, daha niyə belə lüt-üryan dayanmısan qabağımda, geyin gedək!
deyə, Sultan qardaşı oğlunu sərt nəzərlə süzdü. I.Hüseynov.
Cod, yumşaq olmayan. Sərt tük. Sərt yun. Sərt parça.

SƏRTLƏŞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Sertleşmek"den f.is.

SƏRTLƏŞMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Getdikce yumşaqlığı,
mülayimliyi azalmaq, keskinleşmek, daha da sert olmaq, daha da şiddetlenmek, qatılaş-maq. Hava daha da sərtləşir, külək daha da gücləşirdi. C.Cabbarlı. Külək gah mülayim əsir, gah sərtləşir. R.Rza.
məc. Qabalaşmaq, kobudlaşmaq, keskin-leşmek. Xasiyyəti sərtləşmək.
Ağa Murad bəyin Reyhan xanımla rəftarı.. get-gedə sərt-ləşirdi. T.Ş.Simurq. Xəlil, deyəsən, katibin niyyətini duyub, birdən sərtləşdi. M.Hüseyn.
Ciddi, sert görkem almaq, sertlik ifade etmek. Uzü sərtləşmək.
Səlimin gözləri də Kərimin gözləri kimi sərtləşdi. S.Rehimov. Səmədin sifəti sərtləşdi. I.Hüseynov.

SƏRTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Sert şeyin halı, keyfiyyeti; berklik, möhkemlik. Qayanın sərtliyi.
məc. Xasiyyetde tündlük, tündmezaclıq, keskinlik. Əsgər özünü yığışdırdı. O, Dəmi-rovun yumşaqlığı içərisində olan sərtliyini də yaxşı anlamışdı. S.Rehimov. [Vahid:] Anam-dakı sərtlik də, qəzəb də yavaş-yavaş azal-mağa başladı. B.Bayramov. // Sert hereket, sert reftar. Sərtlik göstərmək.
məc. Möhkemlik, sebat, metanet, ciddi-lik, sarsılmazlıq. [Ataşın] gözlərindəki məna, üzündəki sərtlik, duruşundakı vüqar əsil kişi-lik xüsusiyyətləri idi. Ə.Veliyev.
.Bununla belə əsgərlərin hamısının simasında bir sərt-lik, gözlərində bir qətiyyət duyulurdu. Ə.Əbül-hesen.

SƏRV : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
bot. Cenubda biten iyne-yarpaqlı, hemişeyaşıl ağac. Sərv
25 metr hündürlükdə, iynəyarpaqlı, həmişəyaşıl ağac-dır. Iynə yarpaqları pulcuqşəkillidir. H.Qe-dirov. Axşamlar [Afaq] şairlə bərabər bağ-çadakı qoşa sərv ağacları altında oturar, xəyalı şairin xəyalına qoşulub gələcəyə doğru uçardı. Ə.Memmedxanlı.
məc. Klassik şeirde: gözelin qameti bu ağaca oxşadılır. Vey sərv, nə xoş canalıcı qəm-zələrin var; Həm şivələrin var! M.Ə.Sabir. [Mersiyexan qadına:] Bu sərv qamət, bu cazi-bəli gözlər, siyah danə... Bunlar röyamı? çemenzeminli.

SƏRVAXT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf[fars. ser ve ər. veqt] Sayıq, gözüaçıq, ehtiyatlı, ayıq. Sərvaxt ol-maq.
[Adilin] hər işində, hətta gülüşündə və zarafatında belə ciddi, sərvaxt bir ağılın ha-kim sürdüyü duyulurdu. I.Əfendiyev. Fərid relslər arasında addımlayır tək; Gərək burda sərvaxt ola yol gözətçisi. Ə.Kürçaylı.

SƏRVAXTLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Servaxt olma, ehtiyat-lılıq, gözüaçıqlıq, ayıqlıq, sayıqlıq. Sərvaxt-lıqdan söhbət gedəndə Paşa bəy bir neçə dəfə Xalıqverdinin adını çəkdi. Ə.Veliyev.

SƏRVBOY(LU) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. şair. Serv kimi boyu olan, uca ve zerif qametli. Hüsnünü yad eylə-səm, ey sərvboylu dilbərim; Firqətindən çeş-mətək axar gözümdən yaşlar. Xetayi. // Is. menasında. Dolan, sərvboylum, dolan; Sən-sən məni eşqə salan. Aşıq Beyler.

SƏRVƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] klas. Başçı, reis, reh-ber. // Mec. menada. Mən şaham, ey gözəl-lərin sərvəri; Qurbanam Vaqiftək qul ilən sənə! M.P.Vaqif. O sərvəri-xuban, o şahisə-nəm; Mübarək əlilə etməsə məlhəm; Gözü-mün qan yaşı qurumaz bir dəm; Oxu sınıb dildə qalan gəlməmiş. Q.Zakir.

SƏRVƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Var, dövlet. Böyük sər-vət və mülk sahibi Hacı Kərim iki gün əvvəl vəfat etmişdi. çemenzeminli. Hacının sər-vəti haqqında növbənöv hekayətlər söylənirdi və onun banklarda olan pulunun qədərini milyon hesab edirdilər. Ə.Haqverdiyev.
Maddi nemetler. [Yaşar:] Biz təsərrüfatı maşınlaşdırmaqla təbiətin əlində olan bütün sərvəti ancaq sinifsiz cəmiyyətin ixtiyarına verməliyik. C.Cabbarlı. Şairin vətənindən hər yana, dünyanın hər yerinə axan sərvət aşıb-daşırdı. Mir Celal. // məc. Her hansı baxım-dan yüksek qiymeti ve ehemiyyeti olan şey, hadise. Musiqi sərvəti. Dil sərvətimizdir.
SƏRVƏTDARf. [ər. servet ve fars.
..dar] Servet sahibi olan adam; kapitalist, dövletli, varlı. Kluba və bələdiyyəyə üzv olmaq sər-vətdarlar arasında da böyük bir şərəf sayı-lırdı. A.Şaiq. Birdən eşidir ki, filan kənddə filan sərvətdar mərhum olubdur. Ə.Haqver-diyev.

SƏRVƏTLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Servetlenmek"den f.is.

SƏRVƏTLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Servet sahibi olmaq,
servete malik olmaq, servetli olmaq; varlan-maq.

SƏRVƏTLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve is. Serveti olan, dövletli, varlı, servetdar. Sərvətli adam.
Ətrafdan həyəcanlı səslər gəlirdi; sərvətlilər qızıllarını basdırırdılar, fəqirlər də damlara doluşub "Allah" sədasını göyə qovzayırdılar. çemen-zeminli. // Zengin. Gündüz baxdım göy dənizə dedim: nə çox suyun var; Dedi: məndən sər-vətlidir yurdundakı buruqlar. R.Rza.

SƏRVQAMƏT(LI) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

SƏRVQƏD(LI) bax sərvboy(lu). Getdi başından, könül, ol sərv-qəddin sayəsi; Ağla kim, idbarə təbdil oldu iqbalın sənin. Füzuli.

SƏRVLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Serv ağacları bitmiş yer, serv ağacları ekilmiş yer. O səhra ki başdan-başa tikandı, qumdu; Döndü sərin kölgə salan sərvliklərə. Ə.Cemil.

SƏRZƏNIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Qaxınc, danlaq, tene, mezemmet; başa qaxma. Məmməd bəy Ağabəyimin sərzənişinin mənasını anladı. çemenzeminli. [Arif:] Artıq yetişir bu sərzə-nişlər; Əfv eylə, qüsurə baxma, Xavər! H.Ca-vid. □ Sərzəniş etmək
danlamaq, tene etmek, mezemmetlemek. [Əmiri-topxane:] Yəqinimdir ki, bu söz Bağır xana əsər edəcək, çünki dünən səlami-ammdə şah ona qəzəb-nak olub sərzəniş edibdir ki, çaxır içib, məst olub, namaz qılmağa məscidə daxil olubdur. M.F.Axundzade.
Sərzənişlə şeklinde zərf
töhmetle, tene ile, mezemmetle. [Yaşlı kişi:] Başını sərzənişlə bulayıb, Şirinnaz töhmətedici bir baxışla mənə baxdı. S.Hüseyn. Bülənd üzünü döndərib sərzənişlə qıza gözyetirdi. Ə.Əbül-hesen.

SƏS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Qulağa gelen, eşidilen seda; eşit-me orqanının qavradığı şey; ün, seda. Uzaq-dan səs gəlir. Zurna səsi. Top səsi.
Həyətdə Cəfər əminin fiti və tənbəl-tənbəl atılan ad-dımlarının səsi eşidilirdi. H.Nezerli. // Da-nışma, oxuma, qışqırma ve s. zamanı ses tel-lerinin titremesinden hasil olan ve ucalığı, seslenmesi ile ferqlenen seda. Nazik səs. Səsini ucaltmaq. Səsindən tanımaq. Yanıqlı səs.
Salam, yoldaş katib, icazə verin, əlinizi sıxım,
deyə, kim isə xoş bir səslə daldan Şirzada müraciət etdi. M.İbrahimov. Sonra qızın dizlərinin heyi kəsildi, yıxılmamaq üçün ovçunun qoluna söykəndi, zəif bir səslə yalnız:
Məni evə apar, laçınım,
dedi. Ə.Memmed-xanlı. □ Səsi batmaq
her hansı bir sebebe göre sesi tutulmaq, eşidilmez olmaq. [Ferhad beyin] ağzı qurumuş, səsi batmışdı. Qantemir. Elə bil birdən səsim batdı. Ə.Memmedxanlı.
Ses tellerinin müğennilik (vokal) qabi-liyyetini gösteren seslenme derecesi. Zil səs. Gur səs. Səsiniyoxlamaq.
[Xedice]
.mahnı oxuyub səsini mənə eşitdirirdi. S.Hüseyn.
Bezi cansız şeylerin çıxardığı ve onlar üçün seciyyevi olan seda. Küləyin səsi. Selin səsi. Dalğaların səsi.
Quşların nəğməsi, suların səsi; Insandan uzaq olmasaydı əgər. M.Dilbazi. [Mezlum] radioqəbuledici cihazın səsini aldı. S.Veliyev.
fiz. Hava ve ya başqa mühit zerrecik-lerinin titreyiş hereketi. Səs nəzəriyyəsi. Səs sürəti. Akustikanın səs bəhsi.
dilç. İnsan nitqinin aydın derk edilen elementi; sövt. Burun səsləri. Diş səsləri.
məc. Gurultu, patıltı; gurultu-patıltı; ses-seda. Səsi sonra çıxacaq. □ Səs qopmaq (düşmək)
şayie yayılmaq, xeber yayılmaq, gurultu qopmaq. Ikindi çağı idi. Obada "Dur-sunu ayı basmış" deyə səs qopdu. A.Şaiq. Kəndə səs düşdü. R.Rza.
məc. Mülahize, rey, mühakime, fikir. Kütlənin səsi. Xalqın səsinə qulaq asmaq.
Dövlet ve ictimai idarelerde her hansı bir meselenin hellinde öz fikrini bildirmek hüququ. Həlledici səs. Məşvərətçi səs. □ Səs vermək
1) çağırışa cavab vermek, hay ver-mek. Eşidir, amma səs vermir.
Gəlirəm, anacan,
deyə, qız yuxarıdan anasına səs verir. Ə.Memmedxanlı; 2) seçki zamanı bir meseleni, işi hell ederken sesvermede işti-rak etmek, sesini bu ve ya başqa adamın ve ya bir işin lehine vermek. Döyüşdə sınanmış mərd əsər kimi; Ellər vəhdətinə səs verək bu gün. M.Rahim. Səsə qoymaq
bir mesele-nin ve ya bir namizedin ne derecede meq-bul olub-olmadığını sesverme yolu ile müey-yen etmek. Yenə bir neçə yerdən səs gəldi ki, gündəlik təsdiq olunsun. Buna baxmayaraq,
Nəcəf demokratiyanı gözləyərək səsə qoydu. M.İbrahimov. Şəhərli gənc, Xanlar Qasım-oğlunun sədr olmasını səsə qoydu. Mir Celal.
◊ Səs çıxarmadan
sakitce, sessiz, susa-raq, dinmeden. Nəriman səs çıxarmadan ötə-nin qıçından tutdu və yerə çırpıb boğazladı. Mir Celal. Səs çıxmamaq
cavab verme-mek, sessiz-semirsiz oturmaq, danışmamaq, dinlemek, susmaq. Əvvəlcə heç kimdən səs çıxmadı. M.Hüseyn. Odunçuoğlu elə bil [tar-çını] eşitmir, heç kəsin üzünə baxmır, başını aşağı dikib, yerindən qımıldanmır, ondan bir səs çıxmırdı. Ə.Memmedxanlı. Səsə düş-mək
bax dilə-ağıza düşmək
ci me-nada. Sözüm dilə düşdü, mən səsə düşdüm; Dilimin ucundan qəfəsə düşdüm. B.Vahab-zade. Səsi kəsilmək
susmaq, dinmemek, kirimek. Nə qədər ki gəlir təndə nəfəsim; Bülbüli-şeydatək kəsilməz səsim. Q.Zakir. Ol xoruzu öldürübən atdılar; Ta ki kəsilsin səsi asudəcə. A.Sehhet. Səsinə səs vermək
çağırışa cavab vermek, hemreylik göstermek. Xalqın ən yaxşı oğulları Zərdabinin səsinə səs verir və onun ətrafına yığışırdı. M.İbrahimov. Məsmə qadınlar arasında
. səsinə səs verən-lər olduğunu görüb cürətləndi. Mir Celal. Səsini çıxartmamaq
susub qalmaq, din-memek, danışmamaq, susmaq. Hacı Səməd isə səsini çıxartmayıb öz-özünə yavaşcadan oxumağa başladı. S.S.Axundov. [Veysel:] Yatanların oyanmasından qorxub səsini çı-xartmadı. Ə.Veliyev. Səsini içinə (içəri) sal-maq (çəkmək)
tam sükut etmek, sesini çıxartmamaq, tamamile susmaq. Aşıq Sənan səsini içəri saldı. "Abbas ve Gülgez". Şahin əvvəlcə üz-gözünü turşudub ufuldadı, sonra səsini içinə çəkdi. İ.Şıxlı. Səsini səsinə qat-maq
1) sesine ses vermek, birge hereket etmek, hemrey olmaq; 2) b a x səs-səsə ver-mək. Molla da bunun yanında əyləşib, sə-sini qatır onun səsinə, başlayır ağlamağa. "M.N.letif." Səs-səsə vermək
bir yerde ağız-ağıza vererek oxumaq, yaxud danışmaq, qışqırmaq. Uşaqlar sözlərini qurtarmamış üçü də səs-səsə verib ağlaşdılar. çemenze-minli.
.Körpə uşaqlar quş kimi səs-səsə ver-mişdilər. Mir Celal. Qulağına səs gəlmək
eşitmek. Bir gün Mirzə Səfər rastabazardan ötərkən qulağına səs gəldi: Mirzə Səfər! Mirzə Səfər! Ə.Haqverdiyev.

SƏSGÜCLƏNDİRİCİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

SƏSGöCLƏNDİ-RƏN is. xüs. Sesi (hem adam, hem musiqi aletlerinin ve s.-nin sesini) güclendirmek üçün cihaz. // Sif. menasında. Səsgücləndirici cihazlar.